काठमाडौं- मस्तिष्कघात (ब्रेन स्टोक) भएपछि अस्पताल भर्ना भएका पूर्वमन्त्री मोहम्मद आफताब आलमको स्वास्थ्यमा सुधार आएएको छ । शुक्रबार गम्भीर बिरामी परेका उनलाई उपचारपछि आईसीयूबाट निकालेर क्याबिनमा राखिएको छ ।

उपचारमा संलग्न चिकित्सकका अनुसार उनको स्वास्थ्यमा सुधार आएपछि शनिबार मात्रै क्याबिनमा सिफ्ट गरिएको हो ।

रौतहटमा भएको बम विष्फोटको कसुरमा जिल्ला आदलतले जन्मकैदको फैसला गरिएका उनलाई उच्च अदालत जनकपुरको अस्थायी इजलास वीरगञ्जले सफाइ दिएपछि गत बुधबार ललितपुरस्थित नख्खु कारागारबाट रिहा गरिएको थियो ।

त्यसको दुई दिनपछि शुक्रबार बिहान एक्कासि स्वास्थ्यमा समस्या आएपछि अन्नपूर्ण न्युरो अस्पतालको आकस्मिक कक्षमा ल्याइएको थियो । अस्पताल ल्याउँदा शरीरको बायाँ भाग नचल्ने, बोली लर्बरिने, मुखको भागमा पनि पक्षघातजस्तै अवस्था देखिएको उपचारमा संलग्न चिकित्सकले बताए ।

ती चिकत्सकका अनुसार आलमलाई ब्रेन स्ट्रोक भएको हो, जसलाई (एक्युट स्केमिक स्ट्रोक) भनिन्छ । त्यसमा पनि रगत सञ्चालन हुने नसामा रगत जमेर यस्तो भएको हो । जसले शरीरको देब्रे पाटोमा असर गरेको देखियो। आलमको दाहिनेतर्फको शरीरसमेत कमजोर थियो भने मुखको भागमा पनि पक्षघात भएको अवस्थाको जस्तै भेटिएएको थियो ।

उनको बोली पनि प्रष्ट नआएर लर्बरिएको थियो । तर, कतिपय मिडियामा आएजस्तो रौतहट बमकाण्ड आफूले गराएको भन्दै बर्बराएको भन्ने समाचारको भने न्यूरो अस्पतालका एक चिकित्सकले खण्डन गरे । आलमको उपचारमा जुटेका ती चिकित्सकका अनुसार अहिले उनको बोलीमा सुधार आएको छ भने अस्पताल ल्याउँदाको जस्तो कमजोर अवस्था छैन ।

उनलाई योसँगै सुगर र किड्नीमा उच्च प्रोटिनको समस्या छ । दुवै समस्याहरू यथावत रहेको ती चिकित्सकले जानकारी दिए ।

आलमलाई के कारणले भएको हो स्ट्रोक ?

चिकित्सकका अनुसार स्ट्रोक हुने विभिन्न कारण हुन्छन् । आलममा त अझ धेरै समस्याहरू पहिलेदेखि नै थिए । सुगर र हाइपर टेन्सनको औषधि उनले पहिलेदेखि नै सेवन गर्दै आएका थिए ।

चिकित्सकका अनुसार कसैलाई धेरै तनावका कारणले यस्तो समस्या हुन्छ । विभिन्न तनावबाट पनि गुज्रिरहेकाले यस्तै कारण आलामलाई स्ट्रोक भएको हुनसक्ने चिकित्सकको भनाइ छ ।

‘हामीले जानकारी पाएअनुसार जेलबाट छुट्नेबित्तिकै उहाँलाई गाह्रो भएको थियो । यसमा खानपान, जस्तै अल्कोहल पिउने र वातावरणले पनि प्रभाव त गर्छ नै, तर त्यही कारणले भएको हो भन्न सकिँदैन’, उनले भने ।

उनी सुगर हाइपरटेन्सन जस्ता समस्याबाट लामो समयदेखि पीडित छन्, त्यसैलाई मुख्य कारण मानिएको उनले जानकारी दिए ।

यसअघिको स्वास्थ्य इतिहास हेर्दा ८–९ वर्षअगाडि पनि उनलाई हेमोरेजिक स्ट्रोक भएको देखिएको छ । ‘तर, अहिलेको जस्तो कमजोरी नभएको आफन्तले बताएका छन्’, उनले भने ।

के हो ब्रेन स्ट्रोक र ब्रेन हेमोरेजिक स्ट्रोक ?

ब्रेन स्ट्रोक दुई प्रकारका हुन्छन्, एउटा ब्रेन हेमोरेजिक स्ट्रोक, जसमा रगतको नली फुटेर रगत जम्ने समस्या हुन्छ । अर्को चाहिँ रगत सञ्चालन गर्ने नलीमा रगत जमेर हुने स्ट्रोक हुन्छ ।

‘रगत जम्दा त्यसनजिकका भागहरूबाट रक्तप्रवाह गर्ने एरियाबाट ब्रेनमा रगत सञ्चालन हुँदैन । त्यसरी हुने स्ट्रोक ब्रेन स्ट्रोक भयो’, ती चिकित्सकले भने ।

‘रगत जमेको नसा फुटेर हुने स्ट्रोक हेमोरेजिक स्ट्रोक हो । आलमको केसमा भने रगत जमेर भएको स्ट्रोक हो, आलमको रक्तनली फुटिसकेको थिएन । रक्त नली फुटेर रगत एकदमै धेरै भएमा एकापट्टिको भागले अर्को भागलाई थिच्दै जाँदा प्रेसर बढ्दै गयो भने त्यस्तो केशमा अप्रेशन चाहिने हुन्छ’, उनले भने ।

ब्रेन स्ट्रोक दोहोरिने सम्भवना हुन्छ ?

आलमकै केसमा पनि ८–९ वर्षअगाडि स्ट्रोक भएको थियो, अहिले फेरि दोहोरियो । त्यसैले जोखिममा रहेका व्यक्तिहरूले एकदमै ख्याल गर्नुपर्ने चिकित्सकहरू बताउँछन् ।

जस्तै, उच्च रक्तचाप भएमा नियन्त्रणमा राख्ने, सुगरको औषधि खाइरहेका बिरामीले नियमित लिइरहनुपर्छ । त्यस्तै, तनावका कारणले पनि स्ट्रोक हुने भएकाले यी कुरालाई व्यवस्थापन गर्नुपर्ने उनको सुझाव छ ।

स्ट्रोकको उपचार खर्चिलो कत्तिको हुन्छ ?

बिरामीमा स्ट्रोकको लक्षण देखिएको ३ देखि ४ घण्टाभित्र अस्पताल लान सकिए सुईमार्फत औषधि दिइन्छ । ‘हामीकहाँ उपलब्ध औषधि भनेको एल्ट्राबेज हो । यसलाई टिस्यु प्लाज्मिनोजेल एक्टिभेटर पनि भन्ने गरिन्छ’, आलमको उपचार गरेका ती चिकित्सकले भने ।

यसले ब्रेनमा रगत प्रवाह गर्ने भागलाई सुचारू गर्न मद्दत गर्ने उनले बताए । यद्यपि एकपटक मरिसकेको भागलाई फेरि बचाउन भने नसकिने उनले बताए । तर, त्यसका वरिपरीका भागलाई मात्रै बचाउन सकिए पनि धेरै सहयोग पुग्ने ती चिकित्सकले बताए ।

आलमलाई पनि त्यही औषधि दिइएको थियो । सोहीअनुसार परिणाम पनि राम्रै आएको उनले बताएका छन् ।

यो औषधि तुलनात्मक रुपमा महंगो भएकाले कति बिरामीले प्रयोग नै गर्न नसक्ने अवस्था पनि हुन्छ । सोही कारण सरकारले यो निःशुल्क दिने गरेको छ ।

स्टोककै कारण मृत्यु हुने सम्भावना कति ?

रगतका साना–साना नसाहरूमा हुने स्ट्रोकका कारण मृत्यु हुनसक्ने सम्भावना एकदमै न्यून हुन्छ ।

तर, त्यसकै कराणले ठूलो नसामा असर परे जोखिम उचुच हुन्छ । ‘हाम्रो ब्रेनमा रगत प्रवाह गर्ने धेरै नसा हुन्छन् । त्यसमा पनि मुख्य र सहायक नसा छुट्टाछुट्टै हुन्छन् । यदि मुख्य नसामै असर भयो भने मृत्यु हुनसक्ने सम्भावना एकदमै धेरै हुन्छ’, उनले भने ।

त्योभन्दा पनि बिरामी भइसकेपछि हुने जोखिम जस्तै इन्फेक्सन हुनसक्ने सम्भावना धेरै हुन्छ । जसले छातीमा इन्फेक्सन हुने, एन्जिफिडिङ गराउँदा सर्केर हुने जस्ता कारणले पनि मृत्युको सम्भावना धेरै हुने उनले जानकारी दिए ।

त्यस्तै, ब्रेन हेमोरेजिक स्ट्रोक जस्तै एक्कासि प्रेसर बढेर रगतको नसा फुटे मृत्यु हुने सम्भावना धेरै हुन्छ । तर समयमै अस्पताल ल्याउन सके तुरुन्तै शल्यक्रिया गरेर बिरामीलाई बचाउन सकिने उनले जानकारी दिए।