काठमाडौं– नेपाली साहित्यमा लामो समयदेखि कविता, गजल, गीत र प्रेरणादायी विचारमार्फत साहित्यप्रेमीको मन जित्दै आएका बहुप्रतिभाशाली साहित्यकार बसन्त चौधरी अब आख्यानको दुनियाँमा पनि प्रवेश गरेका छन् । 

उनको पहिलो उपन्यास ‘देवयानी’ सार्वजनिक भएसँगै नेपाली साहित्यमा प्रेम, सम्बन्ध र आत्मसंघर्षबारे एक गहिरो र सशक्त छलफल सुरु भएको छ । उनका अन्य साहित्यिक सिर्जना झै देवयानीले समेत साहित्यप्रेमीमाझ चर्चा कमाइरहेको छ । 

सांग्रिला बुक्सद्वारा प्रकाशित ‘देवयानी’ उपन्यास प्रेमको मनोविज्ञान, नारी चेतना, र पुरुषको भित्री द्वन्द्व वरपर घुम्छ । उपन्यासको मूल कथावस्तु दुई फरक परिवेश र जीवन–दृष्टिकोण भएकी नारीहरू र उनीहरूसँग सम्बन्धित पुरुष पात्रको भित्र–बाहिरको संसारलाई चित्रण गर्छ ।

दुई नारी, एक प्रेम– अनि पुरुषको द्वन्द्व

‘देवयानी’ उपन्यासमा चित्रित पात्रहरू केवल प्रेमका उपस्थिति मात्र होइनन्, उनीहरू सामाजिक संरचनाभित्रको मौन विद्रोह, भावनात्मक उथलपुथल र आत्मपरिचय खोजीका सशक्त प्रतीक हुन्। एउटा पात्र यथार्थमा रमाउने, सादा र स्वाभाविक जीवन जिउने हो भने अर्को पात्र आत्मकेन्द्रित, आधुनिक तर गहिरो विवेकशील छ। लेखकले पुरुष पात्रलाई यस दुई धाराबीच च्यापिएको अवस्थामा प्रस्तुत गर्छन्, जहाँ ऊ न आफूलाई छुट्कारा दिन सक्छ, न त निर्णय गर्न ।

उपन्यासभित्र प्रेमको पुनः परिभाषा

बसन्त चौधरीले प्रेमलाई केवल भावना होइन, जागरण र आत्मविवेकको यात्राका रूपमा चित्रण गरेका छन्। उपन्यास पढ्दै जाँदा पाठकले प्रेमलाई ‘समर्पण’ र ‘संघर्ष’ दुबै रूपमा अनुभव गर्छन्। चौधरीले कुनै लज्जा या आत्मग्लानीबिना प्रेमका विविध पक्षहरू खुलस्त रूपमा राखेका छन् ।

उनका शब्दहरूमा, ‘म यस्तो पाटोमा लेखेँ, जहाँ नेपाली साहित्यमा कमै लेखिएको छ – प्रेमले उत्पन्न गर्ने भित्री द्वन्द्व, जुन साँचो रूपमा समाजको हरदिनको यथार्थ हो ।’

सामाजिक यथार्थ र मौन विद्रोह

देवयानी उपन्यास केवल प्रेम कथा मात्र होइन। यो सामाजिक वर्जनामा बाँधिएको भावनाहरूको कथा हो, जहाँ पात्रहरू बोल्दैनन् – तर उनीहरूको मौनता चिच्याइरहेको हुन्छ। नारी पात्रहरू आफ्ना अधिकार र भावनाहरूका लागि लड्छन् – तर त्यो विद्रोह आवाजमा होइन, आत्मविवेकमा अभिव्यक्त हुन्छ ।

लेखनशैली र पाठकीय प्रभाव

बसन्त चौधरीको भाषा सजीव, सरल र भावनात्मक छ। उनी कविका रूपमा प्रसिद्ध भएकाले उपन्यासको हरेक वाक्यमा काव्यात्मक स्पर्श देखिन्छ । संवादहरू गहिरा छन्, पात्रहरू जीवन्त छन्, र कथा बग्ने शैलीमा अघि बढ्छ । यद्यपि केही समिक्षकले उपन्यासको तीव्रता अझ गहिरो बनाउन सकिन्थ्यो भन्ने टिप्पणी पनि गरेका छन् ।

किन पढ्ने ‘देवयानी’ ?

यदि तपाईंलाई प्रेम, आत्मसंघर्ष र नारी चेतनामा आधारित गहिरा कथामा रुचि लाग्छ भने ‘देवयानी’ तपाईंको सूचीमा पर्नैपर्ने उपन्यास हो । बसन्त चौधरीको यो कृति नेपाली आख्यान साहित्यमा मनोविज्ञान, प्रेम र सामाजिक चेतनाको राम्रो संयोजन हो, जसले पाठकलाई सोच्न बाध्य बनाउँछ । नेपाली साहित्यमा थोरै मात्रामा उठाइएका प्रेमको यथार्थवादी प्रस्तुतीकरणको उत्कृष्ट नमुना हो ‘देवयानी’ ।