काठमाडौं– प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले सोमबार उदेकलाग्दो भाषण गरे । हुन त ओली यस्ता वाकपटुताका लागि माहिर छन् भन्ने कुरा नेपाली जनता र सञ्चार माध्यमबाट छुपेको छैन । तर, सोमबार लुम्बिनीमा ओलीले गरेको भाषण ‘टु मच’ नै सुनियो।

लुम्बिनीमा २५६९ औँ बुद्ध जयन्तीका अवसरमा आयोजित सभामा उनले बडो उत्साहका साथ भनिदिए– हामीले कुराकानी गरेपछि भारत र पाकिस्तान संयमित भए, अलिकति हात हालाहाल त भएको थियो, हामीले कुरा गरेपछि हात हालाहाल बढ्न पाएन ।

ओलीले दिएको भाषण सामाजिक सञ्जालमा हाँसो मजाकको विषय बनिरहेको छ । आम जनताले उनका कुरा पत्याएका छैनन् । अहिले उनी सामाजिक सञ्जालमा ‘ट्रोल’ भइरहेका छन् ।

नेपाल त्यही देश हो, जसका प्रधानमन्त्री ओली स्वयं झण्डै दश महिनादेखि भारत भ्रमणमा जाने इच्छा देखाइरहेका छन् । तर, उनलाई भारतले अहिलेसम्म औपचारिक भ्रमणको निम्तो समेत दिएको छैन ।

त्यसमाथि पाकिस्तानसँग पनि नेपालको देखिनेस्तरमा खासै गहिरो सम्बन्ध बनेको देखिँदैन ।

यस्तो अवस्थामा नेपालका प्रधानमन्त्री सोमबार लुम्बिनीमा भन्दै थिए–

झण्डै झण्डै भर्खर अहिलेमात्रै केही दिन अगाडिमात्रै हाम्रै छिमेकमा झण्डै झण्डै भारत र पाकिस्तानको अलिकति हात हालाहाल त भएको थियो, हात हालाहाल बढ्न पाएन । संयमका लागि धन्यवाद छ । हामीले सुरुदेखि भन्यौँ, विस्तार हुन नपाओस्, यो हात हालाहालको स्थिति लडाइँमा परिणत हुन नपाओस् भन्ने हामीले कामना गर्‍यौँ । उहाँहरूसँग पनि कुरा गर्‍यौँ । नभन्दै उहाँहरूले लडाइँमा जान नदिने प्रतिबद्धता गर्नुभयो । फेरि पनि केही कचकचहरू, आरोप र प्रत्यारोपहरूको स्थिति छ ।

भिडियो हेर्नुहोस्-

भारतले आतंककारी संगठनलाई निमिट्यान्न पार्न भन्दै पाकिस्तानी भूमिमा बुधबार अपरेशन सिन्दुर नामक सैन्य कारवाही सञ्चालन गरेको थियो । त्यसको भोलिपल्ट अबेर नेपालको परराष्ट्र मन्त्रालयले भारतको पक्ष लिँदै विज्ञप्ति निकालेको थियो ।

परराष्ट्र मन्त्रालयको विज्ञप्ति हेर्दा नेपाल सरकारको भूमिका भारत-पाक लडाइँ रोक्नेतर्फ नभई आतंकवादविरुद्धको अभियानमा भारतलाई साथ दिने भन्ने थियो । नेपाल सरकारको विज्ञप्तिमा मध्यस्थताको प्रशंग नै थिएन ।

परराष्ट्रको विज्ञप्तिमा भनिएको थियो–

२२ अप्रिल २०२५ मा पहलगाम, भारतमा एक जना नेपाली नागरिकले समेत अमूल्य जीवन गुमाएको आतंककारी आक्रमणपछि भारत र पाकिस्तानबीच जारी तनाव बढ्दै गएकोप्रति नेपाल सरकार गहिरो चिन्ता व्यक्त गर्दछ । यस दुःखद घडीमा नेपाल र भारत आपसी शोक र दुःखमा एक अर्काप्रति एकताबद्ध भई उभिएका छन् ।

सबै किसिमका आतंकवादको विपक्षमा रहने आफ्नो अडानअनुसार नेपालले उक्त बर्बर आतंककारी आक्रमणको तत्काल र स्पष्टसँग निन्दा गरेको स्मरणीय छ । नेपाल सबै किसिमका आतंकवादको विरुद्धमा लड्न एकैठाउँमा उभिएको छ । आफ्नो सिद्धान्तअनुसार नेपालले आफ्नो भूमि छिमेकी मुलुकविरुद्ध प्रयोग गर्न दिनेछैन ।

नेपाल तनाव कम होस् भन्ने चाहन्छ र यस क्षेत्रमा चीर शान्ति र स्थीरताप्रति प्रतिबद्ध छ ।

विज्ञप्ति हेर्नुहोस्-

भारतीय पक्षको भनाइ मान्ने हो भने दुई मुलुकबीच शनिबार भारतीय समयअनुसार ५ बजेदेखि युद्धविराम लागू भएको हो । यस्तो अवस्थामा दुई दिनअघि भारतको पक्षमा विज्ञिप्ति निकालेको अवस्थाबाट नेपालले कसरी दक्षिण एशियाका जन्मजात दुश्मन र आणविक शक्तिसम्पन्न पाकिस्तान र भारतलाई मिलाउन सक्यो होला ?

अथवा भारत र पाकिस्तानलाई मिलाउन ओली र परराष्ट्र मन्त्रालयका अधिकारीले कहाँकहाँ को-कोसँग वार्ता गरे ? वा कस्तो प्रकारले कूटनीतिक पहल गरे ?

अथवा, दुई आणविक शक्तिसम्पन्न छिमेकीहरुबीच हानाहान र मारामार भइरहेको संवेदनशील र जटिल समयमा आफ्नै देशको अध्यक्षता रहेको दक्षिण एशियाली क्षेत्रीय सहयोग संगठन सार्क के गरिरहेको थियो ? आफ्नो भाषणमा ओलीले यो प्रश्नको जवाफ दिएनन् ।

‘अपरेशन सिन्दुर’ का क्रममा भारतले पाकिस्तान र पाकिस्तान अधिनस्थ कश्मीरका ९ स्थानलाई लक्षित गरी हवाइ आक्रमण गरेको थियो । भारतले आफ्नो भूमिमा हुने आतंककारी आक्रमणमा पाकिस्तानको हात रहेको आरोप लगाउने गरेको छ ।
हुन पनि गत शनिबार दिउँसोसम्म पनि भारत र पाकिस्तानबीच मारामार र हानाहानको अवस्था थियो ।

एकले अर्को मुलुकमाथि क्षेप्यास्त्र र ड्रोनले आक्रमण गरिरहेका थिए । दुवैले दुश्मनलाई परास्त गरेको, दुश्मनको लडाकु विमान खसालेको, उसको क्षेप्यास्त्र प्रणाली ध्वस्त पारेकोजस्ता दाबी र प्रतिदाबी गरी नै रहेका थिए । अपरेशन सिन्दुरको जवाफस्वरुप पाकिस्तानले पनि भारतीय भूमिमा ड्रोन र क्षेप्यास्त्रले आक्रमण गर्‍यो ।

शनिबारमात्रै पाकिस्तानले भारतविरुद्ध ‘अपरेशन बुन्यानुन मरसुस’ शुरु गरेको घोषणा गरेको थियो । दुवै देशका सञ्चार माध्यम एक अर्काविरुद्ध विषवमन गर्दै, समाचार फलाक्दै थिए ।

तर, शनिबार एकाएक दुई मुलुक युद्धविराम गर्न राजी भए । युद्धविरामको घोषणा भारत वा पाकिस्तानका तर्फबाट आएको थिएन । बरु अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले सामाजिक सञ्जालमा गरेको एउटा पोस्टपछि बल्ल दुई देश युद्धविराम गर्न तयार भएको थाहा भएको थियो ।

राष्ट्रपति ट्रम्पले आफ्नै स्वामित्वमा रहेको ट्रुथ सोसल नामक सामाजिक सञ्जालमा भारत र पाकिस्तान ‘तत्काल र पूर्ण’ युद्धविराम गर्न तयार भएको पोस्ट गरेका थिए । उनको पोस्ट लगत्तै पाकिस्तान र भारत दुवै देशले युद्धविरामको पुष्टि गरे । त्यसपछि बल्ल दुवै देशका नागरिक, दक्षिण एशिया र पूरा विश्वले राहतको लामो सास फेर्‍यो ।

ट्रम्पले ट्रुथ सोसलमा लेखेका थिए–
‘अमेरिकी मध्यस्थामा राति भएको लामो वार्तापछि भारत र पाकिस्तान पूर्ण र तत्काल युद्धविरामका लागि सहमत भएको घोषणा गर्न पाउँदा मलाई खुशी मिलेको छ । सामान्य चेत र महान् बुद्धिमत्ता उपयोगका लागि म दुवै मुलुकलाई बधाइ छ । यस विषयमा तपाईँहरुले ध्यान दिनु भएकोमा धन्यवाद !’

यसलगत्तै अमेरिकी विदेशमन्त्री मार्को रुबियोले दुवै मुलुक द्विपक्षीय सम्बन्धका विविध विषयमा तटस्थ स्थानमा वार्ता गर्न तयार रहेको जानकारी दिएका थिए । त्यसलगत्तै पाकिस्तानी विदेशमन्त्री इशक दार र भारतीय विदेश सचिव विक्रम मिश्रीले पनि युद्धविराम सम्झौता गर्न दुई मुलुक तयार भएको पुष्टि पनि गरे ।

युद्धविरामसँगै दुवै मुलुकले पछिल्लो तनावमा आफूले जीत हासिल गरेको दाबी गरेका छन् । पाकिस्तानी सेनाले पाकिस्तानी जनतालाई आफूले भारतको आक्रामकतालाई निस्तेज पारेको भाष्य तयार पारेको छ । उता भारतमा पनि पाकिस्ताानसँग आणविक हतियार भएपनि ‘घरमे घुसके मारेँगे’ शैलीमा पाकिस्तानी भूमिमै रहेका आतंककारी संरचनामा आक्रमण गर्न सफल भएको भाष्य बनेको छ ।

कसरी सम्भव भएको थियो युद्धविराम ?
युद्धविराम गर्न दुई देश कसरी सहमत भए भन्ने विषयलाई भारत र पाकिस्तान दुवै देशले आ–आफ्नै किसिमले अथ्र्याउने गरेका छन् । तर, दुवै देशका अधिकारी के कुरामा चाहिँ सहमत छन् भने युद्धविरामको विषय शनिबार अपराह्नमात्रै टुङ्गिएको थियो ।

भारतले बुधबार पाकिस्तानी भूमिलाई लक्षित गरी हवाई आक्रमण गरेपछि इस्लामावाद, नयाँ दिल्ली र वाशिङ्टन डीसीका सर्वोच्च सैनिक, प्रशासनिक र कूटनीतिक मुख्यालयमा फोनको घण्टी बज्न शुरु भइसकेको थियो । अमेरिकी टेलिभिजन सीएनएनका अनुसार अपरेशन सिन्दुर थाल्नेबित्तिकै भारतले पाकिस्तानी पक्षसँग कुराकानीको पहल गरेको थियो ।

भारतीय सेनाको सैन्य कारवाहीका महानिर्देशक लेफ्टिनेन्ट जनरल राजीव घाइलाई उद्धृत गर्दै सीएनएनले लेखेको छ– ‘आतंकवादको मुटुमा प्रहार गर्नुपर्ने बाध्यताबारे जानकारी गराउन’ भारतले पाकिस्तानसँग प्रारम्भीक संवादको प्रयास गरेको थियो । तर, पाकिस्तानी पक्षले त्यसलाई ठाडै अस्वीकार गरेको थियो ।

पाकिस्तानी सेनाका प्रवक्ता मेजर जनरल अहमद शरिफ चौधरीलाई उद्धृत गर्दै सीएनएनले जनाएअनुसार भारतले बिहीबार र शुक्रबार पनि पाकिस्तानी पक्षसँग संवादको प्रयास गरेको थियो । ‘हामीले उनीहरुलाई बदला लिएपछि बल्ल संवाद गर्छौँ भनेका थियौँ ।’ मेजर जनरल चौधरीले आइतबार भनेका थिए ।

वाशिङ्टन डीसीस्थित ब्रुकिङ्ग्स इन्स्टिच्युट वरिष्ठ प्राज्ञ तान्वी मदनले बीबीसीलाई बताएअनुसार अमेरिकी विदेशमन्त्री मार्को रुबियोले गत बिहीबार पाकिस्तानका सेनाप्रमुख असिम मुनिरसँग टेलिफोन संवाद गरेका थिए । यससँगै युद्धविरामको वास्तविक पहल शुरु भएको उनको भनाइ छ ।

स्थानीय समयअनुसार बिहीबार बेलुकी पाकिस्तानले भारतको हवाई प्रतिरक्षा प्रणालीको जाँच गर्न भारतीय भूमिमा तीन सयदेखि चार सय ड्रोन प्रहार गरेको थियो । त्यसै दिन अमेरिकी उपराष्ट्रपति जेडी भान्स फक्स न्यूजमा भारत र पाकिस्तानको तनावमा ‘हाम्रो सरोकार छैन’ भन्दै थिए । उनले दुवै पक्षलाई संयमता अपनाउन आग्रह गरेका थिए ।

न्यूयोर्क टाइम्समा उल्लेख भएअनुसार पाकिस्तानको रावलपिण्डी शहरस्थित नूर खान हवाइ अड्डामा विष्फोटन भएको सूचनाले अमेरिकालाई चिन्तित तुल्यायो । सो हवाइ अड्डा नजिकै पाकिस्तानी आणविक हतियार रहेको आशंका गरिन्छ । कूटनीतिक संवाद चलिरहेका अवस्थामा भारतले हवाइ अड्डामा आक्रमण गरेपछि पाकिस्तानी सेनाको एउटा खेमा पनि उस्तै शैलीमा भारतीय भूमिमा व्यापक आक्रमण गर्नुपर्ने सोचमा पुगिसकेको थियो ।

त्यसपछि पाकिस्तानले चीन र साउदी अरबजस्ता मुलुकसँग पनि सम्पर्क बढायो । एकातर्फ आणविक हतियार रहेको स्थानमा आक्रमण र अर्कोतर्फ भारत–पाकिस्तान तनावमा प्रतिस्पर्धी चीनले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्ने सम्भावनापछि बल्ल अमेरिकाले गम्भीरतापूर्वक मध्यस्थताको पहल थालेको थियो ।

त्यसपछि अमेरिकाको तर्फबाट इस्लामावाद र नयाँ दिल्लीमा फोन गयो । तर, यतिले मात्रै यो तनाव रोकिनेवाला थिएन । यसका लागि साउदी अरब र संयुक्त अरब इमिरेट्सले पनि पहल गरेको न्यूयोर्क टाइम्सले उल्लेख गरेको छ ।

त्यसपछि भारतीय मूलकी महिलासँग विवाह गरेका उपराष्ट्रपति जेडी भान्सले सीधै भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीलाई फोन घुमाए । उनी केही समयअघि मात्रै भारतको भ्रमण गरी स्वदेश फर्केका थिए । मोदीलाई भान्सले पाकिस्तालाई समेत मान्य हुनेगरी सैन्य कारवाहीको विकल्प खोज्न आग्रह गरेका थिए । मोदीले सुनेमात्रै, केही ठोस जवाफ फर्काएनन् ।

त्यही बेला विदेशमन्त्री रुबियो पाकिस्तानी सेनाप्रमुख मुनिरसँग संवादमा थिए । रुबियोले विदेशमन्त्रीसँगै राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकारको जिम्मेवारी पनि सम्हालिरहेका छन् । लामो समयदेखि अमेरिकी राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकारले पाकिस्तानी सेनासँग प्रत्यक्ष संवाद गर्ने व्यवस्था मिलाइएको छ ।

रुबियोले पाकिस्तानका विदेशमन्त्री इशक दार र भारतीय विदेशमन्त्री एस जयशंकरसँग पनि टेलिफोन वार्ता गरेका थिए । जयशंकर र रुबियोबीच वाशिङ्टन डीसीमा गत जनवरी २२ का दिन भेटवार्ता भएको थियो । त्यसपछि अमेरिकी दबाब र तारन्तारको टेलिफोन सम्पर्कपछि बल्ल भारत र पाकिस्तान आपसमा कुरा गर्न सहमत भएका थिए ।

भारतीय सेनाका अनुसार शनिबार पाकिस्तानी अधिकारीहरु ‘हट लाइन’ मार्फत् भारतीय पक्षसँग सम्पर्कमा आएका थिए । उनी भारतीय पक्षसँग संवाद गर्न चाहन्थे । पाकिस्तानी सेनाले पनि यसको पुष्टि त गरेको छ तर, मध्यस्थकर्तासँगको वार्तापछि मात्रै भारतीय पक्षसँग संवादको पहल गरिएको दाबी गरेको छ ।

भारतीय सेनाको सैन्य कारवाहीका महानिर्देशक लेफ्टिनेन्ट जनरल राजीव घाइका अनुसार शनिबार दिउँसो ३ बजेर ३५ मिनेटमा भारतीय र पाकिस्तानी पक्षबीच युद्धविराम गर्ने सहमति भएको थियो । पाकिस्तानले यसको पुष्टि गरेको छैन । यद्यपि पाकिस्तानलाई भारत युद्धविरामको सम्झौतामा कायम रहन्छ भन्ने आश्वासन चाहिँ अमेरिकाले नै दिएको एक जना पाकिस्तानी अधिकारीले नाम नबताउने शर्तमा सीएनएनलाई बताएका छन् ।

भारत र पाकिस्तान युद्धविरामको लगभग नजिक पुग्नेबित्तिकै ट्रम्पले सामाजिक सञ्जालमा पोस्ट गरेका थिए । ट्रम्पले युद्धविराम घोषणा गरेलगत्तै भारतीय पक्षले चाहिँ ‘दुई मुलुकबीच भएको प्रत्यक्ष वार्तापछि’ मात्र युद्धविराम सम्भव भएको बताएको छ । भारतले युद्धविराममा ट्रम्पको पहललाई खासै महत्व दिएजस्तो देखिन्न ।

पाकिस्तान र पाकिस्तानसँग कायम कश्मीरको विवादलाई भारतले द्विपक्षीय विषय मान्ने गरेको छ । यस विवादमा तेस्रो पक्षले कुनै हस्तक्षेप नगरोस् भन्ने भारतीय नीति छ । सोही अनुसार भारतले अमेरिकी मध्यस्थता स्वीकार गर्न नचाहेको विश्लेषकहरु बताउँछन् ।

आफ्नो पहिलो कार्यकालमा पनि ट्रम्पले २०१९ मा पाकिस्तानका तत्कालीन प्रधानमन्त्री इमरान खानसमक्ष कश्मीरका विषयमा अमेरिकाले मध्यस्थता गर्ने प्रस्ताव गरेका थिए । भारतले ट्रम्पको प्रस्तावलाई तुरुन्तै अस्वीकार गरेको थियो ।

त्यसैगरी, अमेरिकी विदेशमन्त्रीले ‘भारत र पाकिस्तानबीच तटस्थ भूमिमा विविध विषयमा वार्ता हुने’ घोषणा गरिदिएका छन् । यसले भारतलाई थप अफ्ठ्यारोमा पारेको कतिपय जानकार बताउँछन् ।

भारतका पूर्वकूटनीतिज्ञ जी पार्थसारथीले बीबीसीलाई बताएअनुसार ट्रम्पको भाषामा आफ्नो तर्क राख्यो भने भारतलाई असहज महसुस हुन्छ । ‘तर यसलाई अर्को तरिकाले हेर्नु आवश्यक छ । ट्रम्पलाई उनको भाषा र बोलीको आधारमा न्याय गर्नु हुँदैन ।’ उनले बीबीसी हिन्दीलाई भनेका छन्, ‘हामीले वास्तवमा के हुन्छ भनेर हेर्नुपर्छ ।’

उनले ट्रम्पको सहमति लिएरै भारतले पाकिस्तानको पञ्जाबमा आक्रमण गरेको दाबी गरेका छन् । उनका अनुसार भारतले आफ्नो उद्देश्य हासिल गरेको छ, यस्तो अवस्थामा जसले युद्धविराम घोषणा गरेपनि त्यसले कुनै अर्थ राख्दैन ।