जुन समाजमा असमानता छ, शोषण छ, जसमाथि अन्याय भइराखेको छ, यस्तो अवस्थामा व्यक्ति र समुदाय सडकमा पुगेका बेला नागरिक आन्दोलन र नागरिकहरुले सधैं साथ दिँदै आएका छन् । त्यो अहिले पनि जारी छ । रोकिएको छैन । रोकिँदा पनि रोकिँदैन ।

यसबीचमा हामीले हेर्‍यौं । केही समय प्रतिक्षा पनि गर्‍यौं । एउटा चुनावको अवधि समाप्त भयो । अर्को चुनावको अवधि पनि दुई वर्ष पूरा भएको छ । एकप्रकारले आधा कार्यकाल बाँकी रहेको अवस्था छ । योबीचमा हामीले खोजेका कुराहरु के भइरहेका छन् त ? सर्वत्र गुनासो मात्रै सुनिन्छ ।

राजनीतिका केही यस्ता पक्ष हुन्छन्, जो सधैंभरि गुनासोमा हुन्छन् । राजनीति अचानो हो, अचानोमा हानिरहिन्छ । समाजका धेरै चाहना र विविधताहरु हुन्छन्, ती सबै एकैपटक पूरा नहोलान् । तर, त्यसो भन्दैमा नागरिकले आफ्नो कुरा भन्न छाड्दैनन् । जो, नेपालमा चलिराखेको छ ।

अर्को– संविधान बनाएर मात्रै पुग्दैन । संविधानअनुसारको व्यवहार पनि चाहिन्छ, जसले केही राजनीतिक व्यवस्थाहरुलाई संस्थागत गर्छ । यसलाई हामी अर्को अर्थमा राजनीतिक संस्कार भन्न सक्छौं । राजनीतिले संस्कृति पनि निर्माण गरिरहेको हुन्छ । प्रणाली एउटा बनाउने तर त्यो भन्दा फरक किसिमको व्यवहार गर्ने हो भनेदेखि त्यो प्रणाली चल्दैन ।

अहिले कतिपय मानिसहरुलाई यो प्रणाली चल्दैन कि भन्ने लाग्न थालेको छ । तर, हामीसँग विकल्प पनि के त ? यो चन्दैन भने अर्को विकल्प के हो त ? हामी संघर्ष गरौंला । हामी सडकमा जान्छौं । फेरि, ल्याउँदाखेरि त हामीले सबैलाई समेट्ने, सबै अटाउने लोकतन्त्र नै खोज्ने होला नि त ।

अहिले हाम्रो समस्या पार्टीहरुमा आयो । पार्टीभित्र धेरै ठूलो विकृति देखियो । पार्टी भनेको यो प्रणालीलाई परिचालन गर्ने पक्ष हो । पार्टी नै सबै कुरा होइन । पार्टीले सबै कुरा दिँदैन तर त्यसले एउटा बाटो निर्माण गर्दछ । त्यो बाटोको माध्यमबाट राजनीतिक प्रक्रिया अगाडि बढ्छ र हामीले खोजेका कुराहरु क्रमशः या कुनै न कुनै किसिमबाट प्राप्त हुन्छन् ।

अर्को एउटा पनि पक्ष हुन्छ, प्रणालीका माध्यमबाट, खासगरी चुनावका माध्यमबाट मतदाता, जनताले हस्तक्षेप गर्छन् । त्यो हस्तक्षेपले कहिलेकाहिँ नसोचेको परिणाम ल्याउँछ ।

अहिले सबै पार्टीहरुले मिसन ८४ भन्न थालेका छन् । यही हालतको मिसन ८४ हामीलाई चाहिँदैन । यही अनुत्तरदायी नेतृत्व, यही गलत नेतृत्व, यही भ्रष्ट नेतृत्वलाई अनुमोदन गर्नका लागि मिसन ८४ चाहिएको छैन । त्यसैले अब म भन्छु– आउने चुनावमा हाम्रो आफ्नो मिसन छ

उदाहरणका लागि भारतमा हेरौं । कसले सोचेको थियो १९७७ को चुनावमा भारतीय कंग्रेसले हार्छ भनेर ? इन्दिरा गान्धीले हार्छिन् भन्ने कसले सोचेको थियो ? तर, लोकतन्त्रको एउटा सुन्दरता नै के हो भने नागरिकले हस्तक्षेप गर्ने हो भने उसले सोचेको परिवर्तन आउन सक्छ । भारतको त्यो परिवर्तन हावामा आएको थिएन । इन्दिरा गान्धी त हारिन् । उनको पार्टी हार्‍यो । तर, त्यो विकल्पमा भारतीय जनता पार्टीका नामबाट जुन नागरिकहरुको संस्था निर्माण भएको थियो, त्यसका पछाडि केही न केही थियो । खाली इन्दिरा गान्धीको विरोधमा मात्रै आएको मत थिएन त्यो ।

त्यसर्थ, हामीले समाजमा केही न केही प्रयत्न गरि नै रहनुपर्दछ । विकल्प दिइरहनुपर्छ । आज विकल्प असाध्यै साँघुरिँदै गएको छ । यहाँ दुई–तीनवटा कुराहरु म तपाईहरुसँग राख्न चाहन्छु ।

हामीले किन ‘नेताराज’ को अन्त्य भनेका हौं ? हामीले यसमा धेरै विचार गर्‍यौं । दलतन्त्र, दलीयकरण, धेरै शब्दहरु हामीले अत्यधिक प्रयोग गरिरहेका हुन्छौं । यो पनि हाम्रो समस्या छ । दलतन्त्र छ । तर, हामीले दल भनेर दलको शासनकै अन्त्य खोजेको होइन । हामीले गतिलो दलतन्त्र खोजेको हो । दलतन्त्र त खाली एउटा माध्यम मात्रै हो । हामीले खोजेको लोकतन्त्र नै हो । तर, लोकतन्त्रलाई अभ्यास गर्ने माध्यम राजनीतिक दल हो । दल अपरिहार्य छ । दलविना त अहिलेको लोकतन्त्र चल्न सक्दैन । भनेपछि, यिनमा सुधार ल्याउन कहाँनेर हामीले हिट गर्नुपर्ने हो ? कहाँनेर हामीले हान्नुपर्ने हो ? कतिपय ठाउँमा क्रस कटिङ पनि हुन्छ । एक ठाउँमा हान्दाखेरि त्यसको प्रभाव धेरै ठाउँमा पर्छ ।

यो सन्दर्भमा छलफल गर्दै जाँदाखेरि हामीले धेरै समस्याहरु देखिराखेका छौं । हेर्नोस् त देशमा कत्रो ज्यादती छ ? कत्रो अन्याय छ ? अस्ति भर्खरै हामीले सञ्चार माध्यमबाट थाहा पायौं, एउटा दलित र गैर दलितले जोडी बाँध्न नपाउने ? राज्यले त्यहाँसम्म हस्तक्षेप गर्नुपर्ने ? विदेशमा गएर समेत गिरफ्तारी गर्नुपर्ने ? के हो यो ?

यस्ता अनगिन्ती समस्याहरु हरेक दिन आइराखेका छन् । यसको जड के हो भने अहिले जुन किसिमको दलको संरचनामा जुन किसिमको नेतृत्व निर्माण भएको छ, यो नै समस्याको जड हो । यसलाई भत्काउनुपर्छ । यसलाई परिवर्तन गर्नुपर्छ । यसलाई नफालेसम्म हुँदैन ।

मैले अघिल्लो चुनावमा भनेको थिएँ । नामै तोकेर भनेको थिएँ, यो चुनावमा यी–यी मानिसहरु हार्नुपर्छ भनेको थिएँ । तर, मैले भनेर मात्रै हुने कुरै भएन । मसँग त एक भोट मात्र छ ।

चुनावी लोकतन्त्रका लागि, कम्तीमा पनि चुनावका बेलामा तपाई–हामीले जुन मत दिन्छौं, त्यसको सम्मान हुने परिपाटी त बनाउनुपर्‍यो नि । मतको न्यूनतम सम्मान भनेको विद्यामान जुन अवस्थामा पार्टी चुनाव लड्न गएको छ, त्यसमा पार्टी हार्ने होइन, नेता हार्ने हो । तर, हामीकहाँ पार्टी हराउँछन्, नेता कहिल्यै हार्दैनन् ।

चुनावमा नेताले हार्ने भनेको मतदाताका बीचमा पार्टीको एजेण्डा विक्री गर्न सकेन । मतदाताले चित्त बुझाउन सकेनन् । त्यसैले पश्चिमा देशहरुमा एउटा संस्कार के निर्माण भयो भने चुनावी परिणाम आइसकेपछि हारेको नेताले नैतिक जिम्मेवारी लिन्छ र नेतृत्व छोड्छ ।

अस्ति भर्खरै बेलायतमा चुनाव भयो । ऋषि सुनकको पार्टी (कन्जरभेटिभ) हार्‍यो । उनले हार स्वीकारे र तत्कालै छाडे । तर, उनलाई अघिवेशनसम्म पर्खनोस् भनियो । अधिवेशनपछि अहिले नयाँ नेतृत्व आएको छ । महिला नेतृत्व आएकी छिन् । अब कन्जर्भेटिभ पार्टी पावरमा गयो भने शायद उनी अब प्रधानमन्त्री बन्ने होलिन् बेलायतकी ।

हामीकहाँ चाहिँ के भयो भने एउटा मान्छेले होल्ड गर्‍यो । उसकै वरिपरि ग्याङ बन्यो । पार्टीभित्र हामीले अलिकति आशा गरेका व्यक्तिहरु पनि भोलिको नेतृत्वको चाहनाका लागि सम्झौतामा जानेखालको वातावरण बन्न थाल्यो । यो डरलाग्दो अवस्था निर्माण भयो ।

पार्टी त छ तर पार्टीभित्र एउटा विशेष वर्ग निर्माण भयो । यसले गर्दाखेरि हाम्रा अपेक्षाहरु सम्वोधन हुन सकेनन् र समाजमा अन्याय/असमानताको अवस्था रहिरह्यो ।

यो नेताराजलाई कसरी तोड्ने ? यसबाट कसरी मुक्त हुने भन्ने हाम्रो एउटा चासो हो । यो पटक अलि व्यापकरुपमा पार्टी नै सुधार गर्नुपर्छ भन्ने प्रमुख एजेण्डामा हामी आउन खोजेको हो

एकछिनलाई हामीले हेरौं । बाचा त धेरै ठुल्ठुला छन् । धेरै टाढा जानै पर्दैन, संविधान पल्टाए पुग्छ । संविधानमा जति बाचा गरिएको छ, ती बाचाहरु न्यूनतम रुपमा पूरा गर्दा पनि आर्थिक सामाजिकरुपमा धेरै फड्को मार्न सकिन्छ । तर, केही भएन । कसैले आफ्नो हिसाब–किताव गर्नु नपर्ने ?

गएको चुनावमा तीनवटा प्रमुख पार्टीले धेरै भोट घटाए । ७/८ प्रतिशत भोट घट्यो । चुनावमा दुई प्रतिशत भोट तलमाथि हुँदा धेरै ठूलो हारजीत हुन्छ, तर यहाँ त ७/८ प्रतिशत भोट घट्दाखेरि पनि पार्टीहरुमा प्रश्न नउठ्ने । ममात्रै जिम्मेवार हो र ? अरु पनि जिम्मेवार छन् भन्ने गरेको सुनिन्छ । हो, अरु पनि जिम्मेवार छन् तर कम्तीमा एउटा प्रमुख नेताले त जिम्मेवारी लिनुपर्छ नि । यसमा हामी अत्यन्त अनुत्तरदायी भयौं ।

नेतावाद भन्नुको कारण अलिकति व्यंग्यात्मक पनि हो । शब्दमात्रै प्रयोग गर्दा धेरै मानिसहरुको टाउको दुखेको छ । हामीले खोजेको असल नेता हो । तर, हामीले खोजेजस्तो नेता भएन । हामीले खोजेको राजनेता होइन, हाम्रो भावनाप्रति उत्तरदायी भएर नेपाली समाज र राजनीतिलाई ड्राइभ गर्ने पार्टी पो खोजेको हो त । त्यस्तालाई हामीले नेता भनेको हो ।

पदमा माथि पुगेर सारा आफ्नो स्वार्थका लागि सुविधा प्रयोग गर्ने मान्छे हामीले खोजेको होइन । यसैलाई अभिव्यक्त गर्नका लागि ‘नेताराज’ शब्द प्रयोग गरिएको हो । पार्टी नेतृत्व नै चाहिँदैन भन्न खोजिएको होइन । पार्टीको नेता नै चाहिँदैन भनेको होइन । हामीले अपेक्षा गरेको नेतृत्व आउनुपर्‍यो भन्ने हो ।

अहिले पार्टीभित्र जुन अनुत्तरदायी संरचना छ, त्यो संरचनालाई नागरिकले तोड्नुपर्छ भनेर हामीले योखालको प्रयास गरेका हौं । हाम्रा अगाडि केही जिम्मेवारीहरु पनि छन् । केही चुनौती पनि छन् । हाम्रो जिम्मेवारीमा हामी मूकदर्शक भएर बस्न सक्दैनौं ।

अहिले सबैतिर असन्तुष्टि छ र तपाई–हामीले बोलिराखेका पनि छौं । अहिले सोसल मिडियालाई एउटा इण्डिकेटर मान्ने हो भनेदेखि त्यसले देखाउँछ पार्टीहरुको अवस्था । त्यहाँ अलि ज्यादा पनि होला । गालीगलौज पनि होला । तर, हामी जीवनभर लोकतन्त्रको पक्षमा, पार्टी स्वतन्त्रताको पक्षमा लागेका मान्छे पनि यो सोल मिडियाबाट आएको आक्रोश अलि ज्यादा भयो कि भन्ने अवस्थामा छैनौं । किनभने अहिलेको प्रविधि पनि त्यस्तै छ, जहाँ बहस होइन कि प्रतिक्रियाहरु आउन सक्दछ । यो स्वाभाविक पनि हो ।

यो नेताराजलाई कसरी तोड्ने ? यसबाट कसरी मुक्त हुने भन्ने हाम्रो एउटा चासो हो । यो पटक अलि व्यापकरुपमा पार्टी नै सुधार गर्नुपर्छ भन्ने प्रमुख एजेण्डामा हामी आउन खोजेको हो । किनभने, पार्टी नभइकन हुँदैन । पार्टी साध्य होइन, माध्यम मात्रै हो । पार्टी त साधन हो ।

नेपालमा २००७ सालमा प्रजातन्त्र आयो । पार्टीहरु स्वतन्त्र बने त्यतिखेरका पनि मिडिया हेर्दाखेरि धेरै आलोचनाहरु (पार्टीप्रति) छन् । यसबाट के बुझिन्छ भने पार्टीका बारेमा आलोचना त जतिखेर पनि हुन्छ । त्यो ठाउँ नै आलोचना गर्ने हो । राजनीति गर्ने, सार्वजनिक जिम्मेवारी लिने अनि आलोचना नसुन्ने ? यही हो निरंकुशताको संकेत । यही हो अनुत्तरदायी भनेको ।

पार्टीका सभापति, पार्टीका अध्यक्ष, मुलुकका प्रधानमन्त्री, मन्त्रीसँग जनताको अलिकति आक्रोश पनि सुन्ने धैर्यता छैन भने त्यस्तो नेता हामीलाई चाहिँदैन । हामीले खोजेको नेता त्यो होइन ।

नागरिक आन्दोलनमा हामीले यत्तिका वर्ष काम गर्‍यौं । हामी माध्यम मात्रै हौं, भोलिको व्यवस्थापन तपाईहरुले गर्नुपर्दछ भन्यौं । ०६२/०६३ को आन्दोलनको सुरुको चरणमा दलका शीर्ष नेताहरुलाई हामीले भुइँमा बसाएर आफ्ना कुरा सुनायौं । उहाँहरुले सुन्नु पनि भयो । त्यो भनेको मतलब, हामीले उहाँहरुलाई अनादर गरेको होइन । नागरिकको आवाजलाई हामीले पहिलो प्राथमिकतामा राखेको हो । र, भोलिका दिनमा तपाईहरुले यसरी अगाडि बढ्नुपर्छ भनेको हो । तर, जब उहाँहरुले सत्ता पाउनुभयो, त्यो सबै बिर्सनुभयो । अब हामीले फेरि एकपल्ट सम्झाउने बेला भएको छ ।

अहिले सबै पार्टीहरुले मिसन ८४ भन्न थालेका छन् । यही हालतको मिसन ८४ हामीलाई चाहिँदैन । यही अनुत्तरदायी नेतृत्व, यही गलत नेतृत्व, यही भ्रष्ट नेतृत्वलाई अनुमोदन गर्नका लागि मिसन ८४ चाहिएको छैन । त्यसैले अब म भन्छु– आउने चुनावमा हाम्रो आफ्नो मिसन छ । सुध्रन नचाहेको, उत्तरदायी हुन नसक्ने, हाम्रा कुरा सुन्न नसक्ने पार्टी, नेता अर्को चुनावमा फ्याँकिदिनुपर्छ ।

दुई वर्षसम्म पार्टीहरुले आफूलाई सुधार्छन्, जनतालाई चित्त बुझाउँछन् भने ठीकै छ । अब हामी पार्टीहरुसँग कस्सिएर कुरा गर्छौं । तपाईहरुको एक नम्बर फटाइँ यो हो, दुई नम्बर यो हो, तपाईहरु निरंकुश हुनुभएको छ । उहाँहरुसँग पाखुरा सुर्केर कुरा गर्छौं । यो बहस पनि हामी गर्छौं ।

सँगसँगै, पार्टीभित्र कसैले सुधार वा परिवर्तनका लागि प्रयास गर्छ भने उहाँहरुसँग पनि सँगै हुन्छौं । त्यसैले एउटा खुल्ला किसिमबाट हामी अगाडि जाँदैछौं । नयाँ किसिमबाट नागरिक आन्दोलन अगाडि जानुपर्ने अवस्था छ ।

संक्षेपमा भन्दाखेरि हामीले उत्तरदायी नेतृत्व खोजेका हौं । यसमा तीन–चारवटा कुरा प्रमुख छन् ।

एउटा– आवधिक निर्वाचनका माध्यमबाट जनमतका आधारमा नेतृत्व परिवर्तन हुनुपर्दछ । आफूले अपेक्षा गरेको, आफूले बाचा गरेको भोटमा पछाडि पर्ने पार्टी नेतृत्वले छोड्नुपर्दछ । किनभने, त्यो पार्टी नै अस्वीकार गरेको होइन भन्ने मेरो मान्यता हो ।

नको नेतृत्वले मतदाताको चित्त बुझाउन नसकेको हुनाले नेता असफल भएको हो, पार्टी असफल भएको होइन भन्ने हाम्रो एउटा बुझाइ छ, यसलाई स्थापित गरौं ।

दोस्रो– राजनीतिक संस्कार बदल्न सकिन्छ । यसमा के गाह्रो छ र । सधैंभरि एउटै मान्छे ? अहिले हेर्नुहोस् न, महाधिवेशन हुन्छ कि हुँदैन भन्ने चिन्ता छ । कुन पार्टीको अधिवेशन कहिले हुन्छ त्यो हाम्रो सरोकारको कुरा होइन, पार्टीको अधिवेशन उनीहरुकै सरोकारको कुरा हो । तर, पार्टी भनेको सार्वजनिक संस्था हो । सार्वजनिक निकाय हो । यो प्राइभेट कम्पनी होइन ।

प्राइभेट कम्पनी त पारदर्शी हुनुपर्छ । प्राइभेट कम्पनीले त उपभोक्ताको हित विपरीत जान पाउँदैन भने सार्वजनिक हितको बाचा गरेर आएका र गठन भएका दलहरु त्यो पार्टीमा लाग्ने मानिसको मात्रै सरोकारको विषय होइन । हामी पार्टीमा छैनौं तर पार्टी सिस्टमका बलिया प्रतिरक्षक पनि हौं । हाम्रो आफ्नो पार्टी छैन तर हामी त्यो सिस्टमको प्रतिरक्षा गर्छौं । हामी नागरिक त्यसको पक्षमा उभिन्छौं ।

तेस्रो कुरा– हाम्रो मतबाट ती पार्टीहरु बनेका छन् । तिनीहरुको केन्द्रीय समितिले के भन्छ, त्यो हाम्रो धेरै चासोको कुरा होइन । तर, पार्टीको संसदीय दल हामी(नागरिक) प्रति उत्तरदायी हुनुपर्दछ । किनकि ए, बी, सी जुनसुकै पार्टी भए पनि त्यो जनताको मतबाट बनेको पार्टीगत संरचना हो । नेपालका पार्टीहरुमा संसदीय दल भन्ने जुन निकाय छ, त्यो जनताको मतबाट बनेको हो । त्यहाँ सांसदहरु सदस्य हुन्छन् । त्यसो भएको हुनाले त्यो निकाय मतदाताप्रति, जनताप्रति बढी जिम्मेवार हुनुपर्दछ । र, नेतृत्वको फैसला त्यहाँ हुनुपर्दछ ।

राजनीति यस्तो विषय हो कि जति बहस गरे पनि सकिँदैन । यो बहसमा अलि तरंग निर्माण होस् भन्ने हाम्रो आशय हो । हामीले अहिले ठूलो आन्दोलनको परिकल्पना गरेका छैनौं । अलिकति तरंग निर्माण गर्न सकिन्छ कि ? नागरिक चेतना जगाउन सक्यौं भनेदेखि मलाई लाग्छ, यसले दलहरुलाई तह लगाउँछ । तह नलाग्ने दल फालिन्छन्

म पनि कुनै समय कुनै पार्टीमा आवद्ध थिएँ । पार्टीको नेतृत्व कसरी बन्छ, अधिवशेन कसरी गरिन्छ, कुनै समयमा कुन नेतालाई कसरी पाखा लगाइन्छ र कसलाई कसरी ल्याइन्छ भन्ने मलाई थाहा छ ।

एकचोटि प्रदीप गिरिले नरहरि आचार्यको सन्दर्भमा भन्नुहुन्थ्यो, पार्टीमा नरहरिजीको सधैंभरि बोली बिक्ने तर चुनावमा हार्ने । चुनावमा एक दिन तपाई हार्नुहुन्छ, अरु सधैं दिन तपाई जित्नुहुन्छ ।

त्यसपछि मैले नरहरिजीलाई थपें– नरहरिजी तपाईसँग भोट छैन । पार्टी नेताहरुसँग कसैको एकसय, कसैको दुईसय भोट छ । तपाईको शून्यबाट शुरु हुँदै जान्छ । पार्टीचाहिँ मठाधीशहरुको कब्जामा छ । त्यो मठाधीशहरुको मठको अन्त्य गर्नु जरुरी छ ।
पार्टीको संरचना भनेको त जनता र मतदाताप्रति उत्तरदायी हुनुपर्छ । पार्टी भनेको विचारको प्रतिनिधि पनि हो । राजनीतिमा विचार यति प्रभावशाली हुन्छ कि त्यसबाट मुक्त हुन सकिँदैन । पार्टी छाड्दैमा मानिस विचारबाट मुक्त हुन सक्दैन । मैले अँगालेको पार्टीको राजनीतिक विचारबाट म मुक्त छैन । त्यसको मूल्य पद्दतिमाथि प्रश्न उब्जँदा म त्यसको प्रतिरक्षामा उभिन्छु । नागरिकमा पनि राजनीतिक चेतना हुनैपर्दछ ।

आज डरलाग्दो के भएको छ भने नागरिकमा पनि मूल्यका प्रतिको चेतना कमजोर हुँदै गएको छ । त्यसलाई जगाउने पनि हाम्रो एउटा उद्देश्य हो । मलाई लाग्छ, यो एउटा प्रारम्भ हो । केही कामहरु साथीहरुले गरिरहनुभएको छ । हामीले त पछाडिबाट साथ दिने हो । नयाँ पुस्ताका धेरै साथीहरु हुनुहुन्छ । मेरो पुस्ताको बुझाइले मात्रै पुग्दैन । नयाँ समाज, नयाँ राजनीतिमा मेरो बुझाइ पर्याप्त छैन । अहिलेको नयाँ पुस्ताले के सोच्छ ? युवा साथीहरुले पनि सोच्नुपर्छ । तपाईहरुको आफ्नो दृष्टिकोण आउनुपर्छ । ‘बूढाहरुले खाए’ भनेर मात्रै हुँदैन । यसरी फाल्ने बूढाहरुलाई भनेर आउनोस् न । मलाई लाग्छ नागरिक आन्दोलनको यो प्लेटफर्म युवाहरुको हो । सबै नागरिक समुदायको हो ।

राजनीति यस्तो विषय हो कि जति बहस गरे पनि सकिँदैन । यो बहसमा अलि तरंग निर्माण होस् भन्ने हाम्रो आशय हो । हामीले अहिले ठूलो आन्दोलनको परिकल्पना गरेका छैनौं । अलिकति तरंग निर्माण गर्न सकिन्छ कि ? नागरिक चेतना जगाउन सक्यौं भनेदेखि मलाई लाग्छ, यसले दलहरुलाई तह लगाउँछ । तह नलाग्ने दल फालिन्छन् । र, नयाँ खालको वातावरण बन्छ । देश धेरै बिग्रिएको छैन। सबभन्दा बिग्रिएको राजनीति हो ।

स्टेयरिङ समातेको ड्राइभिङ सिट नै बिग्रिसकेपछि त गाडी कतिखेर कहाँ दुर्घटना हुन्छ, भन्नै सकिँदैन । हामी डरलाग्दो दुर्घटनामा जान सक्छौं । हामी यति तल गइसकेका छौं कि यो भन्दा तल झर्ने ठाउँ छैन । अब अगाडि बढ्ने ठाउँ निर्माण गरौं ।

(वृहत् नागरिक आन्दोलनले मंगलबार दिउँसो थापाथलीस्थित मार्टिन चौतारीमा आयोजना गरेको पत्रकार सम्मेलनमा राजनीतिशास्त्रका प्राध्यापक कृष्ण खनालद्वारा व्यक्त विचारको सम्पादित अंश)

हेर्नुहोस् पत्रकार सम्मेलनमा वितरीत अपील-