काठमाडौं– पूर्वप्रधानमन्त्री एवम् सत्तारूढ नेपाली कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवाको पूर्वनिर्धारित भारत भ्रमण अचानक स्थगित भएपछि राजनीतिक वृत्तमा अनेक टिप्पणी भइरहेका छन् ।

अन्तिम समयमा पूर्वप्रधानमन्त्री देउवाको भ्रमण स्थगितलाई लिएर नेकपा एमालेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओली नेतृत्वको सरकारसँग अझै पनि भारत असन्तुष्ट रहेको कोणबाट समेत ब्याख्या गरिएको छ ।

गत असार १७ गते मध्यरातमा एकजना व्यवसायीको निवासमा देउवा र ओलीबीच भएको सात बुँदे सहमतिपश्चात् गठन भएको कांग्रेस–एमाले नेतृत्वको सरकारसँग भारतीय संस्थापन पक्ष सुरूवातबाटै सन्तुष्ट थिएन ।

नेकपा (माओवादी केन्द्र)का अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ नेतृत्वको सरकार ढाल्न एमाले अध्यक्ष ओली तत्कालीन सत्ता समीकरण तोड्न कांग्रेस सभापति देउवासँग भित्रभित्रै मिलेपछि भारतीय संस्थापन पक्ष असन्तुष्ट देखिएको थियो ।

त्यही असन्तुष्टिका कारण वर्तमान सरकार बनेको सात महिना बितिसक्दा पनि भारतले प्रधानमन्त्री ओलीलाई भ्रमणका लागि औपचारिक आमन्त्रणसम्म गरेको छैन । ओलीले चौथो कार्यकालका लागि प्रधानमन्त्री पद सम्हालेको एक महिना नबित्दै भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीलाई निमन्त्रण दिएका थिए ।

शिष्टाचार भेटका लागि आएका भारतीय विदेश सचिव विक्रम मिस्रीमार्फत् गत साउन २७ गते प्रधानमन्त्री ओलीले समकक्षी मोदीलाई भ्रमणको निमन्त्रण दिएका थिए ।

त्यसपछि प्रधानमन्त्री ओलीले समकक्षी मोदीलाई निम्तो गर्ने प्रयोजनसहित परराष्ट्रमन्त्री डा. आरजु राणा देउवालाई नयाँ दिल्ली पठाएका थिए । गत भदौ २ गते आफ्नो पहिलो विदेश भ्रमणमा निस्किएकी परराष्ट्रमन्त्री राणालाई नयाँ दिल्लीमा अभूतपूर्व स्वागत गरिएको थियो ।

भारत भ्रमण सकेर स्वदेश फर्किने क्रममा मन्त्री राणाले त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा पत्रकार सम्मेलन गरेर मोदीले नेपालको निम्तो स्वीकार गरेको बताएकी थिइन् ।

त्यसको एक महिनापछि असोज पहिलो साता पनि उनले अमेरिकामा भएको ओली–मोदी भेटवार्ताबारे जानकारी दिँदै कान्तिपुरसँग भनेकी थिइन्, ‘मोदीजी छिट्टै नेपाल भ्रमण गर्छु भन्नुभएको छ । साथै, द्विपक्षीय संयन्त्रहरुलाई सक्रिय बनाएर तमाम समस्या समाधान गर्ने सहमति पनि बैठक दौरान भएको छ ।’

तर, संघीय संसद्का दुई ठूला दल मिलेर शक्तिशाली सरकार बनेको सय दिन पूरा हुँदा पनि न मोदी नेपाल भ्रमणमा आए, न त उनले ओलीलाई नै आमन्त्रण गरे । प्रधानमन्त्री ओलीले पनि सत्ता सम्हालेलगत्तै निम्तो दिने परम्परा नयाँ दिल्लीले तोडिदिएपछि गत मंसिर १७ देखि २० गतेसम्म उत्तरी छिमेकी चीनको औपचारिक भ्रमण गरे ।

भ्रमणका क्रममा नेपाली दूतावासले आयोजना गरेको ‘रिसेप्सन’मा प्रधानमन्त्री ओलीले चीनसँग ऐतिहासिक महत्त्व राख्ने सम्झौता भएको अभिव्यक्ति सार्वजनिक गरे । चीन भ्रमणका क्रममा नेपालले गरेको सम्झौताका कारण भारत कांग्रेस–एमालेको नेतृत्व र दुई दलको नेतृत्वमा रहेको शक्तिशाली सरकारसँग थप चिढिन पुग्यो ।

जसका कारण प्रधानमन्त्री ओलीको भ्रमणको चाँजोपाँजो मिलाउन नयाँ दिल्ली पुगेका परराष्ट्रमन्त्री राणा र पूर्व परराष्ट्रमन्त्री रहिसकेका एमाले उपमहासचिव प्रदीप ज्ञवाली निराशासहित स्वदेश फर्किन बाध्य भएका थिए । छुट्टाछुट्टै गएका राणा र ज्ञवालीले भारत सरकारका आधिकारिक प्रतिनिधिसँग प्रधानमन्त्री ओलीको भारत भ्रमणबारे छलफल पनि गर्न सकेनन् ।

परराष्ट्रमन्त्री राणा जर्मनी हुँदै गत पुस ४ गते र एमाले नेता ज्ञवाली काठमाडौंबाट पुस ५ गते नयाँ दिल्ली पुगेका थिए । दुवै जनाको भित्री उद्देश्य दुई मुलुकबीच चिसिएको सम्बन्ध सुधारेर ओलीलाई भारत भ्रमणमा पठाउनु थियो ।

भेटका लागि प्रयास गरे पनि भारतीय पक्षले नमानेपछि उनीहरू रित्तो हात स्वदेश फर्किनु परेको थियो । तथापि, स्वदेश फर्किने क्रममा परराष्ट्रमन्त्री राणाले आफू नेपाल–भारत अर्थसम्बन्धी एउटा सम्मेलनमा भाग लिन र उपचारका लागि दिल्ली गएका कारण कसैसँग भेटको कार्यतालिका नै नरहेको दाबी गरेकी थिइन् । ज्ञवालीले पनि सञ्चारमाध्यमहरूलाई प्रवासी संघको साहित्यिक कार्यक्रममा भाग लिन नयाँ दिल्लीमा सहभागी भएर फर्किएको प्रतिक्रिया दिएका थिए ।

देउवा किन गएनन् भारत ?

बिहीबारमात्रै पूर्वप्रधानमन्त्री देउवाले पूर्वनिर्धारित भारत भ्रमणको कार्यक्रम अन्तिम समयमा रद्द गरेका छन् । भारतको उत्तर प्रदेश सरकारले प्रयागराजमा आयोजना गर्न लागेको ‘कुम्भ ग्लोबल समिट अन डेभलपमेन्ट एन्ड सस्टेइनबेलिटी’ कार्यक्रममा उनी जाने कार्यक्रम थियो ।

आयोजकले कार्यक्रमको मुख्य वक्ताका रुपमा कांग्रेस सभापति देउवाको तस्बिरसहितको ब्यानरसमेत सार्वजनिक गरिसकेको थियो । उक्त कार्यक्रममा उत्तरप्रदेशका मुख्यमन्त्री योगी आदित्यनाथ पनि सहभागी हुने तालिका थियो ।

तर, सभापति देउवाले बिहीबार बिहानमात्रै भारत भ्रमण एकाएक स्थगित गरेका थिए । उनी एयर इन्डियाको जहाजबाट बिहीबार दिउँसो ३ बजे नयाँ दिल्लीतर्फ जाने तालिका थियो ।

आखिर पूर्वप्रधानमन्त्री देउवाले किन नयाँ दिल्ली हुँदै प्रयागराज जान तय भएको कार्यक्रम रद्द गरे ? यसबारे कांग्रेस र उनको सचिवालयले प्रस्ट खुलाएको छैन । कांग्रेस केन्द्रीय कार्यालयका मुख्यसचिव कृष्णप्रसाद पौडेलले देउवाको भारत भ्रमण स्थगित भएको पुष्टिसम्म गरेका छन् ।

यस्तै सभापति देउवाका स्वकीय सचिव भानु देउवाले भ्रमण रद्द हुनुको कारणबारे सञ्चारमाध्यमलाई भनेका छन्, ‘प्रयागराजमा हुने सम्मेलनमा सहभागी हुने कार्यक्रम थियो । भिडभाड हुनेजस्ता कारणले नजाने निर्णय गरिएको हो ।’

तर, कांग्रेस स्रोत नयाँ दिल्लीमा उच्चस्तरीय राजनीतिक भेटवार्ता नहुने भएपछि सभापति देउवाले भ्रमण स्थगित गरेको बताउँछन् । आगामी प्रधानमन्त्रीका रूपमा हेरिएका सभापति देउवाले नयाँ दिल्लीसँग सम्बन्ध सुधार्ने चाहना राखे पनि भारतीय विदेशमन्त्री एस. जयशंकर र प्रधानमन्त्री मोदीलेसमेत भेट नदिने भएपछि भ्रमण रद्द गरेको स्रोतको भनाइ छ ।

‘ओलीलाई सहयोग गरेपछि कांग्रेससँग मोदी रिसाएका छन् । देउवा निजी भ्रमणमा जान लाग्नु भएको थियो,’ कांग्रेसका एक नेताले खबरहबसँग भने, ‘निजी भ्रमण गए पनि राजनीतिक काम फत्ते गर्न खोजिएको हो । निजी भ्रमणमा जाँदा राजनीतिक काम नहुने देखिएपछि भ्रमण रद्द भएको हो ।’

कांग्रेसका अर्का नेता सत्ता गठबन्धनमा आशंका उत्पन्न हुन सक्ने आकलन गरेर सभापति देउवा पूर्वनिर्धारित तालिकाअनुसार प्रयागराज नगएको बताउँछन् । ‘सभापतिज्यू अहिलेको गठबन्धन तलमाथि नहोस् भन्नेमा हुनुहुन्छ,’ ती नेताले भने, ‘भारत पनि प्रधानमन्त्री ओलीसँग खुशी छैन । यस्तो बेला उता जाँदा गठबन्धनमा आशंका पैदा हुन सक्छ भनेर नजानुभएको होला ।’

तर, कांग्रेसको सूचना, सञ्चार तथा प्रचार विभाग प्रमुख मीन विश्वकर्मा भने यो तर्कमा सहमत छैनन् । ‘म अहिले सुनसरीमा छु । सभापतिज्यूको भ्रमण स्थगित भयो भन्ने खबर पाएँ,’ विश्वकर्माले खबरहबसँग भने, ‘तर, भारत जाँदा हाम्रो गठबन्धनमा के–के नै भइहाल्छ भन्ने होइन । हाम्रो गठबन्धन त्यति कमजोर छैन ।’