काठमाडाैं – दक्षिण एसियाको ऐतिहासिक रूपले विविध संस्कृतिहरू र धर्महरूको संगम भएको छ, तर पछिल्ला सात दशकहरूमा एक गम्भीर प्रवृत्ति देखिएको छ।

बंगलादेश र पाकिस्तानमा हिन्दूहरूको जनसंख्या तीव्र रूपमा घटिरहेको छ, जबकि भारतमा मुस्लिम समुदायले उल्लेखनीय रूपमा वृद्धि गरेको छ। यी तथ्यांक केवल संख्यात्मक तथ्यहरू मात्र होइनन्, यी लाखौँ व्यक्तिहरूको जीवनमा परेको असरको प्रतिनिधित्व गर्छन्।

बंगलादेश: घट्दो हिन्दू जनसंख्या

बंगलादेशमा हिन्दू समुदायको जनसंख्या तीव्र रूपमा घट्दै गएको छ। सन् १९०१ मा पूर्वी बंगालमा हिन्दूहरूको जनसंख्या ३३% थियो, जुन सन् १९५१ मा २२% मा झर्‍यो। बंगलादेश स्वतन्त्र भएपछि, सन् १९७१ मा हिन्दू जनसंख्या १३.५% थियो। तर, पछिल्लो जनगणना अनुसार, सन् २०२२ मा यो संख्या घटेर केवल ७.९५% पुगेको छ।

यस गिरावटको पछाडि मुख्य रूपमा विभाजनको समयमा भएको हिंसा, जबरजस्ती धर्म परिवर्तन, भूमि कब्जा, र राजनीतिक अशान्ति जिम्मेवार रहेको बताइन्छ। सन् १९७१ मा बंगलादेश मुक्ति संग्रामको समयमा हिन्दू समुदाय लक्षित भएको थियो, जसमा अनुमानित २४ लाख हिन्दूहरूको हत्या गरिएको थियो।

सन् २०२४ को अगस्टमा बंगलादेशमा भएको राजनीतिक संकटपछि हिन्दू समुदाय पुनः आक्रमणको शिकार भयो। हिन्दू घरहरू, व्यवसायहरू, र मन्दिरहरू जलेर ध्वस्त पारिए, जसका कारण हजारौँ हिन्दूहरू भारत पलायन गर्न बाध्य भए।

पाकिस्तान: झण्डै विलुप्त हुँदै गएको हिन्दू समुदाय

सन् १९४७ मा पाकिस्तान निर्माण हुँदा हिन्दू समुदाय १४.६% थियो, तर विभाजनपछि तीव्र रूपमा घट्दै गयो। अहिले पाकिस्तानमा हिन्दू जनसंख्या मात्र २.५% रहेको छ।

पाकिस्तानमा हिन्दू समुदायका सदस्यहरू जबरजस्ती धर्म परिवर्तन, अपहरण, र सामाजिक भेदभावको सिकार बनिरहेका छन्। पाकिस्तान मानवअधिकार आयोग (HRCP) का अनुसार हरेक वर्ष करिब १,००० हिन्दू किशोरीहरू अपहरण गरेर जबरजस्ती इस्लाम धर्ममा परिवर्तन गरिन्छन्।

पछिल्ला केही वर्षमा पाकिस्तानमा हिन्दू समुदायका बालिकाहरूको अपहरणका धेरै घटनाहरू सार्वजनिक भएका छन्। सन् २०२३ मा १४ वर्षीया सोहाना कुमारी अपहरण भइ जबरजस्ती धर्म परिवर्तन गराइयो, तर अदालतले उनलाई “स्वेच्छाले इस्लाम स्वीकार गरेको” भन्दै परिवारलाई फिर्ता दिन अस्वीकार गर्‍यो।

यस्तै, सन् २०२२ मा १८ वर्षीया पूजा कुमारी अपहरणको प्रयासमा मारिएकी थिइन्। उनलाई जबरजस्ती विवाह गराउन खोजिएको थियो, तर उनले प्रतिरोध गर्दा गोली हानी हत्या गरियो।

भारत: धार्मिक बहुलताको प्रतीक

भारतमा मुस्लिम समुदायको जनसंख्या तुलनात्मक रूपमा वृद्धि भइरहेको छ। सन् १९४७ मा भारतमा मुस्लिम जनसंख्या ९.८% थियो, जुन २०२५ सम्म १७% मा पुगेको छ।

भारतको संविधानले धार्मिक स्वतन्त्रताको ग्यारेन्टी दिएको छ, जसका कारण मुस्लिम समुदायले शिक्षा, व्यापार, राजनीति, र मनोरञ्जन उद्योगमा महत्त्वपूर्ण स्थान ओगटेको छ। भारतमा मुस्लिम व्यक्तिहरू राष्ट्रपति, सर्वोच्च अदालतका न्यायाधीश, व्यवसायिक टाइकुन, र बलिउड सुपरस्टारसम्म बन्न सफल भएका छन्।

अन्तर्राष्ट्रिय अध्ययनअनुसार भारत संसारकै धार्मिक सहिष्णु देशहरूमध्ये पहिलो स्थानमा रहेको छ। भारतको धार्मिक अल्पसंख्यकहरूलाई प्रदान गरिने संवैधानिक संरक्षणका कारण उनीहरू विभिन्न क्षेत्रमा सफल भइरहेका छन्।

दक्षिण एसियाको भविष्य: पुनर्विचारको आवश्यकता

भारतले धार्मिक बहुलतालाई संरक्षण गर्दै आइरहेको छ, तर पाकिस्तान र बंगलादेशमा हिन्दू समुदाय गम्भीर संकटमा परेको छ।

बंगलादेश: १९७१ मा हिन्दू जनसंख्या ३१% थियो, अहिले ८% मात्र छ।पाकिस्तान: १९४७ मा हिन्दू जनसंख्या १५% थियो, अहिले केवल २.५% छ।भारत: १९४७ मा मुस्लिम जनसंख्या ९% थियो, जुन २०२५ मा १७% पुगेको छ।

यी तथ्यांकहरूले स्पष्ट रूपमा देखाउँछन् कि पाकिस्तान र बंगलादेशमा धार्मिक अल्पसंख्यकहरूको अस्तित्व संकटमा परेको छ। अन्तर्राष्ट्रिय मानवअधिकार समुदायले किन यसबारे मौनता अपनाइरहेको छ भन्ने प्रश्न उठ्न जरुरी छ।

यदि दक्षिण एसियामा स्थायी शान्ति स्थापना गर्न चाहिन्छ भने, बंगलादेश र पाकिस्तानले आफ्ना भूतपूर्व गल्तीहरू सुधार्दै धार्मिक अल्पसंख्यकहरूको सुरक्षा सुनिश्चित गर्नुपर्छ। विश्व समुदायले यो विषयलाई गम्भीरताका साथ लिन आवश्यक छ।