जलवायु परिवर्तन पछिल्लो विश्वको ठुलो समस्या हो। धेरै औद्योगिक विकास भएका देशको मारमा संसारका धेरै देश परेका छन्। आफ्नो देशमा मात्र नभई अन्य देशको वातावरणसमेत खराब गर्ने काममा भने चिनियाँ कम्पनीको भूमिका देखिएको छ। एक चिनियाँ कम्पनीले सुरु गरेको परियोजनाको कारण कम्बोडीयाको एउटा घना जङ्गल नास मात्र भएको छैन, मरुभूमि जस्तै बनेको छ।

दक्षिणी कम्बोडियामा डारा साकोर रिसोर्ट बन्न सुरु गरेको १५ वर्ष भइसकेको छ। यसलाई पर्यटकीय सहर बनाउने घोषणा चिनियाँ कम्पनीले गरेको हो। समुद्री बन्दरगाहको छेउमा अन्तर्राष्ट्रिय एयरपोर्ट, ऊर्जा केन्द्र , अस्पताल र विलासिताका सम्पूर्ण कुरा उपलब्ध गराउने भन्दै सो परियोजनाको सुरुवात भएको थियो।

एयरपोर्ट अझै बनेको छैन। आकर्षक पाँचतारे होटेल र अपार्टमेन्ट सहितको एउटा क्यासिनो त्यही अडेको छ। यसलाई निर्माण पुरा नभएको सडक र कन्स्ट्रक्सन साइटले घेरिएको छ। त्यहाँ पर्यटकीय व्यवसाय कहिले सुरु हुन्छ निश्चित छैन। परन्तु हजारौँ जनाको जीवन यापन खेलाँची गरिएको छ। साथै एसियाको उत्कृष्ट प्राकृतिक वातावरणलाई ध्वस्त बनाइएको छ। कम्बोडीयामा अहिले चिनियाँ प्रभाव बढ्दो छ। यसमा आधा जत्ति लगानी परेको छ।

अहिले बेल्ट रोड एन्ड इनिसिएटिभ कार्यक्रम परियोजना लागु भएको एउटा प्रमुख देश मध्य कम्बोडीया पनि एक हो। बीआरआई त्यही परियोजना हो, जुन परियोजनाका कारण थुप्रै देशको आर्थिक अवस्था तहसनहस भएको छ। श्रीलङ्का, पाकिस्तान र किर्गिस्तान जस्ता जस्ता संसारका धेरै देशको अवस्था बीआरआईमार्फत लिएको ऋणको कारण खराब भएको हो।

चीनको भूराजनीतिक स्वार्थका लागि प्रयोग भएका संसारका धेरै देशले यसै खाले क्षति व्यहोरी रहेका छन्। कम्बोडियाको हकमा चीनका धेरै स्वार्थ जोडिएका छन्। डारा साकोरको नजिक रहेको यो स्थानलाई चीनले छनोट गर्नुको थप कारण पनि छ।

कोरोना समय भन्दा अघि चिनियाँका लागि क्यासिनोको ठुलो माग थियो। यसै कारण डारा साकरको खाडीको क्षेत्रमा सो स्थानलाई चीनले प्रयोग गर्ने नीति लिएको हो। कोभिड महामारीको समयमा चीनको अर्थतन्त्र मात्र ध्वस्त छैन, त्यहाँका फर्महरूको अवस्था समेत खराब बनेको छ।

एरिजोना स्टेट विश्वविद्यालयका कम्बोडीयन एकडेमीक सोफलव इयरले भनेका छन्, ‘‘टिकाउ नहुने र अव्यवस्थित व्यवसायका लागि टिकाउ नहुने लगानी गर्नुको प्रतिफल यस्तै हुन्छ।’’

डारा साकोरको यो विकास मोडल पूर्व प्रधानमन्त्री हुनसेनको समयमा भएको हो। यो ठुलो लगानीको परियोजना हो। तथापि यसको रकम गोप्य राखिएको छ। यसको मानवीय र वातावरणीय मूल्यको त कुनै कुरा नै छैन।

चिनियाँ कम्पनीले आफ्नो बारे सबै कुरा गोप्य राख्ने प्रयास गरेका छन्। यीमध्ये धेरैको ट्र्याक रेकर्ड अत्यन्त खराब छ। यसै परियोजनाका कारण चीनका अन्य धेरै स्थानमा के हुने र चिनियाँ नीति के भइरहेको छ भन्ने कुराले धेरैलाई सशंकित बनाएको छ।

सन् १९९० मा तीन दशक लामो गृह युद्ध सकिएपछिको कम्बोडीयामा आफ्नै प्रकारको बलियो र शक्तिशाली व्यक्ति हुनसेनसँग सहकार्य चीनका लागि पनि उत्कृष्ट हुनसक्थ्यो। तर चिनियाँ चासो आफैले लगानी गर्ने र कम्बोडीयाको भू–भागको दुरुपयोग गर्ने थियो। हुन सेनको कार्यकालमा कुनै प्रतिष्ठान नै थिएन। हुन सेनको प्रयास सबै अधिकार आफैमा केन्द्रित राख्ने थियो।

डारा साकर परियोजना सन् २००८ मा सुरु भएको थियो। उत्तरी चीनको तियानजीनमामा रहेको निजी चिनियाँ कम्पनी गूडीजीले ९९ वर्षका लागि सो स्थान भाडामा लिएर काम सुरु गरेको थियो। एक मिलियन डलर डिपोजिटको भरमा सो स्थान भाडामा लिइएको थियो।

साकोर राष्ट्रिय निकुञ्ज भित्र रहेको सो जमिन त्यहाँको कानुन अनुसार १० हजार हेक्टरभन्दा बढी नै प्रयोग गरीएको हो। यस कारण कम्बोडीयामा सो परियोजना विवादमा आएको थियो।

त्यहाँको भग्नावशेष अवस्था देखेर स्थानीयहरू आजित भइसकेका छन्। घर वरपर रहेका रुखहरू अहिले छैनन्। त्यहाँ पुग्ने जो कोहीको मन रुने गरेको छ। सन् २००८ या त्यहाँको राष्ट्रिय निकुञ्जले २० प्रतिशत जङ्गल गुमाइ सकेको छ। त्यहाँका एक हजार घरहरू अन्तै लगिएका छन्। यी नै मध्य सोम थाइको घर पनि हो।

‘सबै कुरा गए जस्तो भएर यो गएको जस्तो छ’, थाइले भने। आफ्नो धान फल्ने गरेको खेत कहाँ गयो। उनलाई अत्तोपत्तो नै छैन। त्यहाँ केही काजुको रुख भने अझै छन्। डासा साकारको त्यो परियोजनाका कारण १२ गाउँ विस्थापित भएका छन्। कम्पनीले धेरै पर एउटा स्थानको खोजी गरेर सन् २००९ मा पर एउटा काठको घर निर्माण गरेर राखी दिएका थिए।

त्यसै कम्पनीका कारण धेरै जना आफ्नै देशमा शरणार्थी भएका छन्। त्यहाँको जमिनको मूल्य भन्दा एकदमै कम मूल्य उनीहरूले पाएका थिए। समुद्री तटमा समाउने उनीहरू धेरै जना माझीको काम गर्छन्। मार्ने उनीहरूको दिनचर्या हो। पर्यटकलाई डुङ्गामा घुमाउने उनीहरूको अर्को काम हो।

त्यहाँबाट विस्थापित भएपछि सोम कामकै खोजीमा थाइल्यान्ड पनि पुगेका थिए। थाइल्यान्डमा कुनै काम पाउन नसकेपछि उनी आफ्नै देशमा फर्किए। त्यस क्यासिनो परियोजनाको विरोध गर्ने उनी एक्लो थिए। सुरुवाती दिनमा आकर्षक तस्बिरसहित भ्रम छर्ने काम गुडीजीले गरेको थियो। त्यसरी सपना बाँडेर सुरु भएको त्यो परियोजना अहिले धेरैको आँसु र रोदन मिसिएको छ।

चिनियाँ वातावरणीय संस्था जीइआइले सन् २०१६ मा तयार गरेको रिपोर्टमा भने डारा साकोरले वातावरणमा कुनै प्रतिकुल प्रभाव नपरेको दाबी गरिएको छ। यूडीजीले जीइआईलाई डारा साकोरका बारे धेरै कुराको जानकारी नै दिएको छैन। अहिले त्यहाँको घटनाले संसारलाई तरङ्गित बनाएको छ। त्यस स्थानमा सेनाको समेत प्रयोग गर्न थालिएको अमेरिकी ठहर छ।

अन्य देशमा सेनाको प्रयोगलाई मानव अधिकार हनन मानिएको छ। त्यस परियोजना लागु गर्ने क्रममा गाउँ विस्थापित गर्ने क्रममा सेना प्रयोग भएको थियो। सिहान निउक्याभेल नेर चिनियाँ सेनाको उपस्थितिका बारे अमेरिकाले असहमति जनाइसकेको छ। भविष्यमा चिनियाँ सेनाले प्रभाव जमाउन सक्ने आशङ्का पनि अमेरिकालाई छ।

संसारका धेरै देशको आर्थिक अवस्था बिगार्ने, त्यहाँको सम्पत्ति र भू-भागको दुरुपयोग गर्ने र नागरिकको मानव अधिकारको हनन गर्ने सवालमा अग्रणी रहेको चीनको डरलाग्दो सिकार कम्बोडीया बनेको छ। स्रोतः बीबीसी