काठमाडौं– दोलखामा सञ्चालित ४५६ मेगावाट क्षमताको माथिल्लो तामाकोशी जलविद्युत आयोजनाको पुनर्निर्माण हुन ९ महिना लाग्ने भएको छ ।

२०८१ साल असोज १२ गतेको वर्षाकाकारण पहिरोले योजनास्थलमा रहेको विद्युत् गृह, यान्त्रिक उपकरण र अन्य संरचनामा आएको बाढीले क्षति पुर्‍याएको थियो ।

उक्त जलविद्युत आयोजना र बाढीको जोखिममा रहेका आयोजनाको बाँधतर्फका अधिकांश संरचनामा क्षति पुगेको छ । यति मात्र होइन, आयोजनाको सिभिल तथा हाइड्रोइलेक्ट्रिक मेसिनरी तथा उपकरणमा क्षति पुगेको र आयोजना प्रवर्द्धक कम्पनीलाई करोडौँ रुपैयाँको नोक्सान भएको छ ।

पहिरोले योजनामा ​​आएको बाढीका कारण यसअघिको योजनाको ६ वाट युनिटको विद्युत् उत्पादन बन्द भएको छ । जसका कारण योजना तथा निर्माण कम्पनीलाई गत महिना मात्र ८५ करोड रुपैयाँ घाटा भएको छ ।

नेपाल विद्युत् प्राधिकरणका प्रवक्ता चन्दनकुमार घोसाले गत महिना मात्रै योजनाबद्ध २१ करोड ४३ लाख युनिट विद्युत् उत्पादन हुन नसक्दा  ८५ करोड रुपैयाँ घाटा भएको जानकारी दिए ।

चालू शरद् महिनामा पनि विद्युत् उत्पादन नहुँदा माथिल्लो तामाकोशी जलविद्युत कम्पनीले ८५ करोड रुपैयाँ घाटा बेहोर्नुपरेको उनले बताए । आगामी मंसिरदेखी प्लानिङ साइटबाट केही बिजुली उत्पादन गर्ने काम भइरहेको उनको भनाइ छ ।

‘यस कात्तिक महिनापछि कम्पनीलाई ८५ करोड रुपैयाँ घाटा हुन्छ,’ उनले भने, ‘ मंसिरदेखीको अस्थायी संरचनाबाट विद्युत् उत्पादन गर्ने लक्ष्य पूरा भएको छ ।’

घोसाका अनुसार एनईए इन्जिनियरिङ कम्पनीले क्षतिग्रस्त माथिल्लो तामाकोशी जलविद्युत आयोजनाको पुनर्निर्माणको विस्तृत डिजाइनको काम गरिरहेको छ । एनई इन्जिनियरिङ कम्पनीले परामर्शदाताको रूपमा काम गर्न आएको र डेढ महिनाभित्र प्रतिवेदन बुझाउने छ ।

घोसाका अनुसार क्षतिग्रस्त संरचनाको पुनर्निर्माण र पूर्ण क्षमतामा विद्युत् उत्पादन गर्न अझै ९ महिना लाग्ने छ ।

‘आउनुहोस्, वर्षा सुरु हुनुअघि अर्थात् पहिलो र दोस्रो योजनाअनुसार पूर्ण क्षमतामा विद्युत् उत्पादन गरेर पुनः निर्माण कार्य थाल्नुहोस्,’ उनले भने, ‘प्रचलित कानुनी प्रक्रियाअनुसार खरिद र निर्माणको काम अघि बढ्छ।

पुनर्निर्माणमा साढे दुई अर्ब रुपैयाँ लाग्ने अनुमान

हावाहुरीका कारण माथिल्लो तामाकोशी जलविद्युत आयोजना स्थल लामाबगरमा रहेको बाँधको हेडवर्कको संरचनामा ठूलो क्षति पुगेको छ । बाढीले आयोजनास्थलको कन्ट्रोल रुमसहित दुइभाटा भवनमा क्षति पुगेको छ ।

त्यसैगरी भवनभित्र रहेका मेसिन र उपकरण पूर्णरुपमा नष्ट हुनुका साथै दुई जना योजनाका कर्मचारी र दुई जना सुरक्षाकर्मीको मृत्यु भएको छ ।

बाढीले दुई अर्ब रुपैयाँ भन्दा बढीको क्षति भएको प्राधिकरणको अनुमान छ । क्षतिग्रस्त संरचनाको पुनर्निर्माण गरी विद्युत् उत्पादनलाई पूर्ण सञ्चालनमा ल्याउन दुई अर्ब ५० करोड रुपैयाँ खर्च लाग्ने प्राधिकरणले जनाएको छ । तर, पुनर्निर्माणमा कति समय लाग्छ भन्ने यकिन छैन ।

थुप्रियाका गिट्टी र गेगरानमा बाँधस्थल र हेडवर्कको बाक्लो ढुंगा खन्ने काम अघि बढेको पछिल्लो योजनाले जनाएको छ । आंशिक विद्युत् उत्पादन गर्न पहल गरिरहेका योजनाका प्रबन्धक पूर्णगोपाल रञ्जितलाले जानकारी दिए ।

भेलपहिरोले प्लानिङ साइटमा रहेको ढुंगा र थुपारेकाको स्प्रे हटाउने काम हाई हिमालय इन्जिनियरिङ कम्पनीले गरिरहेको उनले बताए ।

कात्तिकभरमा उत्पादन ३ सय मेगावाट मात्रै 

माथिल्लो तामाकोशी जलविद्युत कम्पनीका अनुसार हिउँदमा आंशिक रूपमा सञ्चालन गरी ३ सय मेगावाट विद्युत् उत्पादन गर्ने लक्ष्य राखिएको छ । ‘नदी प्रकृतिको छनोट भएकाले यो आयोजना आंशिक रूपमा विद्युत् उत्पादन गर्ने लक्ष्य राखिएको हो,’ उनले भने, ‘यहाँ कात्तिकमा कम्तीमा ३०० मेगावाट क्षमताको आयोजना सञ्चालनमा ल्याउन लागिएको हो । उनका अनुसार यो योजनाले पूर्ण क्षमतामा विद्युत् उत्पादन गरी राष्ट्रिय प्रसारण लाइनमा जोड्ने लक्ष्य राखेको छ ।

करिब ३ वर्षअघि व्यावसायिक विद्युत् उत्पादन सुरु गर्ने योजना पनि राष्ट्रिय गौरवको योजना हुनुपर्छ । विभिन्न अवधिहरू पार गर्दै, उक्त परियोजनाको लागत प्रारम्भिक लागत अनुमानको दोब्बर भन्दा बढी थियो र धेरै महँगो योजनाहरू पछि आयो ।

सञ्चालनमा वार्षिक ७ अर्ब राजस्व

प्रारम्भिक भ्याट सहित करिब ४९ अर्ब रुपैयाँ लाग्ने अनुमान गरिएको छ भने २०७८ मा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले आयोजनाको उद्घाटन गर्दासम्म लागत ८० अर्ब पुग्ने अनुमान गरिएको छ ।

नेपाल विद्युत् प्राधिकरणको सहायक कम्पनी माथिल्लो तामाकोशी जलविद्युत कम्पनीले २०७८ भाद्र २५ गते माथिल्लो तामाकोशीबाट सबै ६ वाट युनिटको व्यावसायिक उत्पादन सफलतापूर्वक सम्पन्न गरेको थियो । आर्थिक वर्ष २०७८/०७९ मा आयोजनाले विद्युत् बिक्रीबाट मात्रै ७ अर्ब ११ करोड रुपैयाँ आम्दानी गरेको थियो । योजनाबद्ध बिजुलीमध्ये अधिकांश भारत निर्यात भएको थियो। माथिल्लो तामाकोशीबाट उत्पादित बिजुली ढल्केबर सबस्टेसनबाट भारत निर्यात हुने गरेको छ ।

ऊर्जा क्षेत्रको प्रचुर सम्भावना र अर्ध जलाशययुक्त प्रकृतिका कारण माथिल्लो तामाकोशीलाई योजनाको चरण मानिन्छ । योजनालाई आम जनतामाझ साझा गर्नुपर्छ । सरकारले जलविद्युत योजनाको रूपमा समावेश गरी जनतालाई प्रोत्साहित गर्न यो योजना ल्याएको हो ।