काठमाडौं – एक किशोरीले आफू बेपत्ता भएको १४ वर्षपछि आफ्नो बुवाआमा भेटेकी छिन्। युटुबमार्फत् खोजी गरिएका अभिभावक अन्ततः भेटिएपछि उनी खुसी छिन्। उनलाई छोडेर आमाले दोस्रो बिहे गरेको देखिएको छ भने बुवाले सडकमा छोडेर बेपत्ता छोडेको पुष्टि भएको छ।

‘बिस्कुट किनेर ल्याउँछु’ भनेर छोडेर हिँडेका बुवा कहिल्यै फर्केर आएनन्। दिनभरी रोएर बाबुको बाटो हेरेर बसिन्। अहँ, न आमा आइन, न बुवा आए। अन्तत : उनी अनाथाश्रमको स्थायी पाहुना बनिन्।

काभ्रेमा २०६८ सालमा भेटिएकी बच्ची अहिले १२ कक्षामा पढ्दैछिन्। उनलाई अब नागरिकता, परिचयपत्र लगायतका कागजपत्र बनाउनुपर्छ। त्यसको लागि आमाबुवा चाहिने भएपछि एक वर्षदेखि मिडियामार्फत खोजी सुरु भयो। तर सफलता मिलेको थिएन।

‘बिस्कुट किनेर ल्याउँछु’ भनेर छोडेर हिँडेका बुवा कहिल्यै फर्केर आएनन्। दिनभरी रोएर बाबुको बाटो हेरेर बसिन्। अहँ, न आमा आइन, न बुवा आए। अन्तत : उनी अनाथाश्रमको स्थायी पाहुना बनिन्।

वेपत्ता वा लामो समयदेखि हराएका आफन्त तथा परिवारको सदस्य खोजीमा चिरपरिचित एक युटुबरले एक हप्तामा उक्त किशोरीका बुवाआमा दुवैलाई फेला पारे। आमा आफैँ सम्पर्कमा आएकी थिइन् भने बुवालाई खोजी गरेर फेला पारिएको हो। किशोरीको युटुबमा भिडियो आएपछि बुवाले फेसबुकसमेत डियाक्टिभ गरेका थिए। तर पनि उनी फेला परे।

१४ वर्ष अगाडि सडक छोडिएकी छोरीको बारेमा उनले नयाँ परिवारलाई थाहा दिएका थिएनन्। त्यसकारण घर बिग्रन्छ वा थाहा पाए के हुने हो भन्ने भयका कारण उनले छोरीले खोजी गरेपनि सम्पर्कमा आउन नचाहेको जस्तो देखिन्छ। साथै, श्रीमान्सँग साथै बस्ने वातावरण नमिलेपछि अर्को विवाह गर्न बाध्य भएको दुखेसो आमाको छ।

छोरी भेटिएपछि माफी माग्दै बुवाले बाध्यताले छोडेको भन्दै खुट्टा समातेर माफी मागेका छन्। तर अझै पनि उनले पूर्ण रुपमा छोरीको स्वामित्व लिन्छु भनेका छैनन्। उनले आवश्यक कागजपत्र बनाउने आश्वासन दिएका छन्।

१४ वर्ष अगाडि सडक छोडिएकी छोरीको बारेमा उनले नयाँ परिवारलाई थाहा दिएका थिएनन्। त्यसकारण घर बिग्रन्छ वा थाहा पाए के हुने हो भन्ने भयका कारण उनले छोरीले खोजी गरेपनि सम्पर्कमा आउन नचाहेको जस्तो देखिन्छ।

युटुबरले जसरी तसरी किशोरीको आमा र बुवा खोजी गरेरै छोडे। यहाँसम्म पत्रकारिताको धर्म निभाएका उनी धेरै ठाउँमा चुकेको भने देखिन्छ। उनी आफैँ प्रहरी र आफै अदालत बन्ने प्रयास गरेका छन्। हप्की दप्कीसमेत गरेका छन्। जो सन्तुलित पत्रकारिता होइन।

साथै, उक्त दृश्य देखेर अधिकांशले आमाबुवा दुवै अपराधी भएको टिप्पणी गरेका छन्। बाध्यताका नाममा आमा अर्को घरजम गर्ने र बुवाले सडकमा छोडेर हिँड्नेलाई माफी नहुने समाजको अदातलले फैसला गरेको छ। कतिपयले छोरी सडकमा छोडेर त्यो बाउले बेलुका खाना खान कसरी सक्यो ? उसको मुखभित्र अन्न कसरी गयो ? भनेर समेत प्रश्न गरेका छन्।

समाजको प्रश्नलाई पनि नाजायज मान्न सकिन्न। नैतिकता र जिम्मेवारीको कुरा गर्ने हो भने ती दुवै आमाबुवा माफीयोग्य छैनन्। कानुनी रुपमा पनि उनीहरु कठघरामा उभिने स्थिति हो। बच्चा जन्माएर बाध्यताका नाममा सडकमा छोड्ने हो भने सडकमा धेरै बालबालिका लावारिस भेटिन्छन्।

आमाबुवा भनेको जस्तोसुकै परिस्थितिमा आफ्नो सन्तानको सुरक्षामा लाग्छन्। पशुसमेत सन्तान जोगाउन कठिन परिस्थितिसँग जुधेको देखिन्छ। अझ चेतनशील मानवले आफ्नो रगत मरोस् भनेर सडकमा छोड्ने भन्ने कल्पना भन्दा बाहिरको कुरा हो। जुन यो अभिभावकले गरेको छ।

किशोरीले आमाबाबुको पहिचान लिने भनेकी छिन्। अभिभावकले जे-जस्तो अपराध गरेको भएपनि उनीहरुको छोरीकै पहिचान लिन चाहन्छिन्। तर युटुबर र समाज उनीहरुको एकता भन्दा पनि छुट्टिनुमै भलाई हुने तर्क गरेको देखिन्छ।

कानुनले अपराधी ठहर गरेर हिसासतमै राखोस्। तर हरकोही अपराधीको गोपनीयताको हक हुन्छ। जुन कुरा युटुबरले ख्याल गर्न सकेको छैन। यहाँ ती आमाबुवा र किशोरीको मात्रै कुरा छैन। आमाको दोस्रो परिवार र बुवाको दोस्रो परिवारको सदस्यसमेत सामाजिक बहिष्कारमा पर्ने हुन्छ।

जो यस घटनामा कहिँ कतै जोडिएका छैनन्। उनीहरुले यस अपराधको सजाय भोग्नुपर्ने हुन्छ। त्यसकारण पनि गोपनीयताको ख्याल हुनु आवश्यक थियो।

यो घटनामा आमाबुवा र किशोरीको मात्रै कुरा छैन। आमाको दोस्रो परिवार र बुवाको दोस्रो परिवारको सदस्यसमेत सामाजिक बहिष्कारमा पर्ने हुन्छ।

मिडियाले नाबालिक प्रयोग गर्ने होइन : राष्ट्रिय बाल अधिकार परिषद्
राष्ट्रिय बाल अधिकार परिषद्का उपाध्यक्ष बमबहादुर बानियाँले १८ वर्ष पुरा नभएको बालबालिकाको अनुहार भिडियोमा देखाउन नपाइने बताएका छन्। खबरहबसँग कुरा गर्दै उनले भने, ‘समाचार सम्प्रेषण गर्ने क्रममा नाबालिकलाई प्रयोग वा देखाउन पाइँदैन। तर अधिकांश मिडिया तथा युटुबले उक्त कुरालाई मनन् गरेको पाइँदैन।’

‘तर पुनर्मिलनको नाममा गोपनीयता भङ्ग गर्नु अर्को अनुचित काम हो। युटुबरहरुले अझै पत्रकारिता बुझेको अवस्था छैन। भ्युजका नाममा समाचार भाइरल बनाउने होड चलेको छ’ बानियाँ थप्छन्, ‘यो रोक्ने निकाय हामी होइन तर सम्बन्धित निकाय जस्तै प्रेस काउन्सिल नेपाल, प्रहरी वा सञ्चार मन्त्रालयले यस्ता विषयवस्तुमा निगरानी राख्न आवश्यक छ।’

बालपरिषद्ले यस्ता विषयमा छलफल गरेर कारवाहीको लागि सिफारिस गर्ने तयारीमा रहेको उनले जानकारी दिए। ‘बाध्यताका नाममा सडकमा सन्तान बेवारिसे छोड्ने अभिभावकलाई कडा कारवाही गर्नुपर्छ। यो बालअधिकारको हननको विषय मात्रै नभएर अपराध हो। यस्ता अपराध गर्ने अभिभावक दण्डनीय हुन्’, उनले भने।

कानूनी प्रावधान
बालबालिका सम्बन्धी ऐन २०७५ को संरक्षणको अधिकार अन्तर्गत उपदफा ३ मा कुनै पनि बुवा आमा वा परिवारको अन्य सदस्य वा संरक्षकले आफ्नो छोराछोरी वा संरक्षकत्वमा रहेका बालबालिकालाई बेवारिस छाड्न वा त्याग्न पाइने छैन भनेर व्यवस्था गरिएको छ।

बालबालिका सम्बन्धी ऐन २०७५ को संरक्षणको अधिकार अन्तर्गत उपदफा ३ मा कुनै पनि बुवा आमा वा परिवारको अन्य सदस्य वा संरक्षकले आफ्नो छोराछोरी वा संरक्षकत्वमा रहेका बालबालिकालाई बेवारिस छाड्न वा त्याग्न पाइने छैन भनेर व्यवस्था गरिएको छ।

यदि बेवारिसे छोडेमा दफा ७२ अनुसार कुनै व्यक्ति, संस्था वा निकायले परिच्छेद -२ मा उल्लेखित बालबालिकाको अधिकार उल्लघंन गरेमा वा परिच्छेद-३ मा उल्लेखित दायित्व पुरा नगरेको खण्डमा ५० हजारसम्मको जरिवाना तोकिएको छ।

संरक्षक वा परिवारको सदस्यले आफ्नो अभिभावकीय दायित्त्व पुरा नगरेमा वा आमाबुवाले अनुचित लाभ लिने मनसायले बालबालिकाको पहिचान लुकाउने गरी नाम थर परिवर्तन गरेमा वा बालबालिकाको सम्पत्तिको दुरुपयोग गरेमा एक लाख रुपियाँसम्मको जरिवाना तोकिएको छ।

राष्ट्रिय बाल अधिकार परिषद्को तथ्याङ्क अनुसार देशभर हाल ३९६ बालगृह छन्। जसमा १० हजार ५९८ बालबालिका रहेका छन्।