एकजना अमेरिकी लेखकले भनेका छन्- ‘लेख, केही न केही लेख । केही पाएनौ भने सुसाइड नोट भएपनि लेख ।’ भनिन्छ, लेख्न कठिन छैन । आफ्ना अगाडि रित्तो पन्ना फल्याउ र हृदयलाई तप्किन देऊ, आफैं लेखिन्छ ।

राम्रो अनुष्ठान गर्नेका लागि हरेक समय शुभसाइत हो । २४ घण्टाको यही समयले कसैलाई बिल गेट्स बनाएको छ त कसैलाई विन लादेन । देशमा तेलै तेलको खानी भएर के गर्नु ? हातमुख जोर्न नपाएका सुडानी दुई देशमा विभाजित भएर भूगोल हैन, भोक बाँडेका छन् । यही २४ घण्टाभित्रै विन लादेन बिदा भएका छन् ।

स्वतन्त्रता सेनानी नेल्सन मण्डेलाको जीवन विश्वकै लागि अपुग भयो । उत्तरार्द्धमा रहँदा उनको दीर्घजीवनको कामना गर्दै विश्वभरका मान्छेहरु मन्दिर, चर्च र मस्जिद पुगेका थिए । स्वतन्त्र भारतका प्रथम प्रधानमन्त्री जवाहरलाल नेहरुको विदाइमा तीनपुस्ता सडकमा आएर कोकोहोलो गर्दै आँसुधारा बगाएको थियो ।

भौतिक उपलब्धताको दृष्टिले दलाई लामासँग के छैन ? तर देश नहुँदाको पीडा कस्तो हुन्छ ? देश धेर भएका हाम्रा नेताहरुले उनको मनोविज्ञान पढे घाँटी घाँटीसम्म थाहा हुन्छ । मानिस समस्याका कारण आतिन्छन्, रुन्छन, कराउँछन्, गुनासो गर्छन् । तर समस्या त हरेक युगमा थियो । रामराज्यमा त थियो भने कलिमा नहुने कुरै भएन ।

भौतिक उपलब्धताको दृष्टिले दलाई लामासँग के छैन ? तर देश नहुँदाको पीडा कस्तो हुन्छ ? देश धेर भएका हाम्रा नेताहरुले उनको मनोविज्ञान पढे घाँटी घाँटीसम्म थाहा हुन्छ ।

तपाईं कल्पना गर्नुस् त यदि समस्या नहुँदो हो त मानिस चौबीस घण्टा कसरी बिताउँथ्यो होला ? यही समस्याकै निदान खोज्न गरेको प्रयासले नै उसले आफैंले पत्याउन नसक्ने गरी आविष्कार गर्‍यो । होइन भने भीमफेदीबाट नोलमा गाडी बोकेर ल्याएको दृश्य इतिहास हैन वर्तमान हुने थियो ।

हाम्रो समाजमा एकथरि मान्छे छन्, जसलाई गंगा आए गंगै ठीक, जमुना आए जमुनै ठीक । अर्काथरि मान्छे जो यति अतिवादी छन् कि समाधानभित्र पनि समस्या खोजीदिन्छन् । तेस्रोथरिको त रोगै विचित्रको छ, उनीहरु संसारका भएजति सबै दुख बटुल्छन् अनि खोज्छन्- सुख ।

आन्दोलनको आवरणमा पसेर अराजक गतिविधि गर्नेले देशभर बग्रेल्ती हतियार छरेका छन् । ती अनियन्त्रित काँटी थान्को लगाउने तर्फ कसैको चासो छैन । जेनजी आन्दोलनका नाममा लुटको बैधता प्राप्त ती हतियार अपराध कर्ममा प्रयोग भए भने के हुन्छ ? हतियार खोसिएको पुलिस मेलामा हराएको बालक जस्तो सास न बासको भएको छ । यी दृश्यसँग परिचित सेना पानीमाथिको ओभानो भएर बसेको छ ।

एक समय थियो- इटलीको मिलान शहरमा बेनिटी मुसोलिनीको साधारणभन्दा साधारण कार्यक्रममा पनि लाखौंको भीड जुट्थ्यो। मुसोलिनी जता जान्थे, भीड त्यतै लाग्थ्यो । मुसोलिनीको स्वागतमा लाखौं लाख युवा ड्यूचे, ड्यूचे नारा लगाउँथे ।

मुसोलिनी त्यहाँका जनताका लागि अगुवा मात्र नभएर ‘ईश्वर’ पनि थिए । तर पाँच वर्षपछि तिनै युवाले मुसोलिनी र उनकी प्रेमिकालाई बीच सडकमा उल्टो झुण्ड्याएर लाखौं लाखले थुके । भ्रमको आयु कसरी समाप्त हुन्छ ? जेन जी आन्दोलनमा नेताको हविगतले मुसोलिनीको नियति सम्झाएको छ ।

एक समय थियो- इटलीको मिलान शहरमा बेनिटी मुसोलिनीको साधारणभन्दा साधारण कार्यक्रममा पनि लाखौंको भीड जुट्थ्यो। मुसोलिनी जता जान्थे, भीड त्यतै लाग्थ्यो । मुसोलिनीको स्वागतमा लाखौं लाख युवा ड्यूचे, ड्यूचे नारा लगाउँथे ।

जन्मिएको धर्तीप्रति आत्मगौरव गर्नेहरुले मात्र माटोको सुगन्ध आत्मसात गर्न सक्छन् । ज्ञान र सत्यबाट हिँडेको मानिसले झारपातबाट मह उत्पादन गर्नसक्छ । अरुलाई दुःख दिनेले कहिल्यै सुख पाउँदैन । देश बनाउने जिम्मेवारी पाएका हाम्रो देशका अधिकांश शिल्पी पढेलेखेका छन् । कुन नेता छन्, विदेश नगएका हुन् । कुन जंगी, निजामतीका अधिकारी छन्, विदेशमा पढेका छैनन् ।

लिक्वानको देश बनाउने भिजन, देङ सियाओ पिङको आर्थिक क्रान्ति, मोहमद महाथिरको संकल्प सबै नेतालाई कण्ठ छ । एशियाको मोती भनिने श्रीलंकाबाट प्रभावित भएर आफ्नो देशलाई पनि त्यस्तै बनाउने संकल्प गरेका लिक्वानले सिंगापुरलाई स्वर्ग बनाए, तर प्रेरणा लिएको भूमि श्रीलंका भने खरानी भएर बल्ल थिग्रिने कोशिसमा छ ।

पाँच दशक अघिसम्म नेपालले अन्न पठाउने गरेका कोरिया, थाइल्याण्ड, भियतनामजस्ता मुलुक जहाँका जनताको प्रतिव्यक्ति आय २४ हजार डलरसम्म पुगिसक्यो । हामी तीन सयको लाजमर्दो दौडमा छौं । जनतालाई बाँच्न हैन, माग्न सिकाउने कुपात्रहरु राजनीतिको चुलो चौकोमा हावी हुँदै जाँदा कालो बादल झन्झन् मडारिँदो छ ।

राजा छँदा दोषको भुतभुते उनलाई खन्याएर आफू पानीमाथिको ओभानो हुन खोज्ने नेताहरु देशमा बढेको बेथिति स्वीकार्न तयार छन्, तर जिम्मेवारी लिन किमार्थ तयार छैनन् । राजनीतिमा नैतिकताको ‘न’ पनि बाँकी छैन् । रंगशालामा चलेको हावाहुरीका कारण भएको भागदौडमा मान्छे मारिँदा नैतिकताको आधारमा पदबाट राजीनामा दिने केशरबहादुर विष्टको त्यो साखमा चार दशकयता कुनै राजनीतिका माइकलालले नैतिकताको एउटा उल्लेख्य इँटा थप्न सकेका छैनन् ।

नैतिकता भनेको स्वधर्मको नाम हो । आत्माको पुकार हो । कुतर्क गर्ने हो भने रंगशालाको ढोका मन्त्रीले खोल्ने होइन, के को राजीनामा ? कसैले खुकुरीले ठुन्क्यायो भने दोष मानिसलाई किन ? हातले त काट्दैन । काट्ने त खुकुरी हो । आखिर तर्क सकिएपछि बाँकी रहने भनेको कुतर्क नै हो । अहिले देखिने नाटक यस्तै विवेकशून्यताको परिणाम हो ।

हामीले सुन्दै आएको टेबुलमुनिको घुसखोरी त दन्त्यकथा जस्तो भइसक्यो । भ्रष्टाचार त अब नीतिगत र संगठित रुपमा स्वाभाविक प्रक्रियाजस्तै भएको छ ।

हामीले सुन्दै आएको टेबुलमुनिको घुसखोरी त दन्त्यकथा जस्तो भइसक्यो । भ्रष्टाचार त अब नीतिगत र संगठित रुपमा स्वाभाविक प्रक्रियाजस्तै भएको छ । भ्रष्टाचारी र सदाचारी खुट्याउनु भनेको सर्वतबाट चिनी निकाल्नुजस्तै कठिन बन्दै गएको छ । दल र तिनीहरुले लाइसेन्स दिएका दलालबाट राज्यका हरेक निकाय प्रताडित छन् । कौटिल्यको अर्थशास्त्रले भनेको छ- ‘जसरी माछाले पानी खाएको देखिदैन, त्यसरी नै सरकारी कर्मचारीले घुस खाएको देखिदैन ।’

पञ्चले गर्ने गरेको लाखको भ्रष्टाचार नयाँ नेपालमा अरबको कोटीमा पुगेको छ । घुस माग्नुपर्छ हैन, दिनुपर्छ को क्रान्तिकारी शैलीमा विकास भएको छ । स्थानीय निकायमा विकासका लागि गएको झण्डै २० अर्ब रुपैयाँ दलीय संयन्त्रका नाममा बाँडचुँडमै सकिने गरेको छ । जनताको हाड, पसिनाको कमाइ सदुपयोग गर्नुपर्छ भनेर कुनै राजनीतिक दलले चुँ सम्म पनि गरेको सुनिदैन ।

यी सबै दृश्यले भन्छ- नीतिको राजा राजनीति, उद्योग भएको छ । राजनीतिक दल प्राइभेट लिमिटेड । सत्ताभित्रका दल लुट्न मस्त छन् । प्रतिपक्षी दल सत्ताको आगोमा स्वार्थको रोटी सेकाउन नपाउँदा अंगुर अमिलो शैलीको अभिनय गरेर बसेका छन् । देशको राजनीतिमा कम्युनिस्टवाद हावी छ । थोरै नाटक, धेरै वास्तविकता विश्वका कम्युनिष्ट नेताको विशेषता भए पनि नेपालको परिवेश उल्टो छ ।

जनताको हातमा रोटी नपुगेसम्म कसैलाई केक काट्ने अधिकार नभएको बताउने लेनिनका चेलाचपाटीहरु स्टीलको गिलासमा वाइन बोकेर पानी खाएको अभिनयमा मस्त छन् । पंक्तिकारले किन भन्नु पर्‍यो र, माओत्सेतुङको भनाइ नै काफी छ नि- ‘जो देश र जनताका लागि मर्छ, उसको मृत्यु पहाडजस्तै गर्‍हौ हुन्छ । आफनो निम्ति मात्र मर्नेको मृत्यु प्वा“ख जत्तिक्कै हलुका हुन्छ ।’ उनैका चेलालाई एउटा प्रश्न- ‘तपाईंहरु चाहिँ कस्तो मृत्यु रोज्ने, कमरेडहरु ?’