काठमाडौं- गत भदौ २३ र २४ गतेको जेन-जी आन्दोलनपछिको अवस्थाबारे केही व्यक्तिहरू र सञ्चारमाध्यमले तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली र गृहमन्त्री रमेशलेखमविरुद्ध फौजदारी मुद्दा दर्ता गर्नुपर्ने अभियान चलाइरहेका छन् ।

खासगरी काठमाडौँका मेयर बालेन्द्र साह र हामी नेपाली अभियानका सुधन गुरुङले निरन्तर दबाब दिइरहेका छन् ।

यी दुईजनाले प्रधानमन्त्री सुशीला कार्कीलाई भेटेरै दुई नेतामाथि कुनै हालतमा पक्राउ गरेर मुद्दा चलाउन दबाब बढाइरहेका छन् ।

तर दुवै नेताले उक्त आन्दोलनमा गोली चलाउन आदेश नदिएको तर्क गरिरहेका छन् । यस्तो अवस्थामा नेकपा एमालेका केन्द्रीय सदस्य विष्णु रिजालले ती दाबीहरूप्रति आपत्ति गर्दै ओलीको बचाउ गरेका छन् ।

रिजालले राजनीतिक र कानुनी विवेचना बीचको भिन्नता औँल्याउँदै तत्कालै फौजदारी कदम चाल्न नहुने तर्क राखेका छन्। ओली आफैंले पनि खुला रूपमा निष्पक्ष छानबिनको माग गर्दै आएका बताउँदै रिजालले गोली चलाउन आदेश नदिएको दाबी गरिसकेको हुँदा छानबिनबिना आरोपी ठहर्‍याउने प्रवृत्ति उत्तेजनात्मक र विभाजनकारी हुने चिन्ता जनाएका छन् ।

अहिलेको आन्दोलनबाट व्यवस्था परिवर्तन नभई सरकार मात्रै परिवर्तन भएको वर्तमान अवस्थालाई ध्यानमा राख्दै पुराना व्यवस्थाका कार्यकारीमाथि स्वतः कानुनी कारबाही हुनु नियम नहुने र यस्तो प्रयासले राजनीतिक प्रतिशोध वा आणविक विवाद उत्पन्न गर्न सक्ने पनि उनले बताएका छन् ।

प्रदर्शनकारीलाई संसद् परिसरभित्र पुग्न दिइनु, सुरक्षा कदमहरू र गोली प्रहार भएको परिस्थितिका सम्बन्धमा निष्पक्ष र तथ्यमा आधारित छानबिन चाहिने बताउँदै त्यसैबाट दोषीलाई कानूनी कारबाही गर्नुपर्ने बताएका छन् ।

‘अहिले फैलिएको प्रचारले मानौँ केपी ओलीले नै फौजी पोशाक लगाएर गोली चलाए जस्तो भ्रम सिर्जना भएको छ’, उनले भनेका छन्, ‘धैर्य र तथ्यमा आधारित निर्णायक बहस हुनुपर्छ । उत्तेजनात्मक गतिविधिले मुलुकलाई थप विभाजन र अस्थिरतातर्फ लैजान सक्ने जोखिम महशुस गर्नुपर्नेछ।’

रिजालले विगतका प्रधानमन्त्रीका पालामा भएका विभिन्न घटनाको दृष्टान्त प्रष्तुत गर्दै यस्ता विषयमा फौजदारी कसुर आकर्षित नहुने स्पष्ट पारेका हुन् ।

वि.सं. २०३० सालमा सिंहदरबार जल्दा कीर्तिनिधि विष्टले, ०५८ मा होलेरीमा सेना परिचालन हुन नमान्दा गिरिजाप्रसाद कोइरालाले र ०६७ मा सेनापति हटाउन नसक्दा पुष्पकमल दाहालले प्रधानमन्त्रीबाट राजीनामा दिएका दृष्टान्त उनले उल्लेख गरेका छन् ।

रिजालको प्रश्न छ, ‘के ती सबै अपराधी थिए त ?’ उनले राजनीतिक नेतृत्व भएका कारण अध्यक्ष ओलीले राजनीतिक क्षति व्योहोरेको र घटनाको निष्पक्ष छानबिन माग गरेको अवस्थामा सस्तो लोकप्रियताका लागि फौजदारी मुद्दा लगाउने हल्ला चलाउनु निरर्थक रहेको उल्लेख गरे ।

केपी ओलीबारे रिजालका तर्क

१. भदौ २३ र २४ गतेका घटना अत्यन्त दुःखदायी, दुर्भाग्यपूर्ण र अनपेक्षित भएको दुई मत छैन । त्यही कारणले दुईतिहाईको सरकार र दुई वर्षभन्दा बढी कार्यकाल बाँकी रहेको संसद् विघटन भएका छन् । यसमा प्रधानमन्त्रीका रुपमा राजनीतिक जिम्मेवारी केपी ओलीमा रहन्छ र त्यसबाट हुने आलोचना र राजाीतिक क्षतिको सामना उहाँले गरी नै रहनुभएको छ । तर, राजनीतिक नेतृत्व गरेका कारण नै फौजदारी अभियोग लगाउने हो अहिल बाढीपहिरोमा परेर ४० जनाभन्दा बढी नागरिकको ज्यान गुमेकोमा सुशीला कार्कीमाथि पनि फौजदारी मुद्दा दायर गर्नुपर्ने हुनछ । के सुशीला श्रीमान् त्यसका लागि तयार हो ?

२. केपी शर्मा ओलीले बारम्बार २३ गतेको गोलीकाण्डको निष्पक्ष छानबिनका लागि आग्रह गरिहनुभएको छ । अझ उहाँले त्यस दिन चलेको गोली नै प्रहरीको नभएको गम्भीर दावी सार्वजनिक गर्नुभएको छ । आफूले कहीँ कतै गोली चलाउन आदेश नदिएको र त्यसका बारेमा मन्त्रिपरिषद्मै पनि कुरा उठाएको बताउनुभएको छ । यस्तो बेलामा निष्पक्षतापूर्वक छानबिन गरेर दोषीलाई कारवाहीको दायरामा ल्याउनुपर्ने बीचैमा फौजदारी मुद्दा दर्ता गर्ने, पक्राउ गर्न छलफल गर्ने जस्ता उत्तेजनात्मक गतिविधिले मुलुकलाई विदेशीको भौतिक परेडस्थल बनाउनुबाहेक अरु के स्थिति निम्त्याउँछ र ?

३. राजनीतिक नेतृत्वको सफलता र असफलताको लेखाजोखा राजनीतिक रुपमा हुन्छ, फौजदारी रुपमा होइन । त्यही भएर कुनै घटना हुनासाथ राजनीतिक तथा नैतिक जिम्मेवारी लिएर उनीहरूले राजीनामा दिन्छन् । २०३० सालमा सिंहदरबार जल्दा कीर्तिनिधि विष्टले, ०५८ मा होलेरीमा सेना परिचालन हुन नमान्दा गिरिजाप्रसाद कोइरालाले र ०६७ मा सेनापति हटाउन नसक्दा पुष्पकमल दाहालले प्रधानमन्त्रीबाट राजीनामा दिएका दृष्टान्त छन् । के ती सबै अपराधी थिए र तिनमाथि फौजदारी अभियोग लाग्यो त ? यसपटक केपी शर्मा ओलीले पनि प्रदर्शनका कारण राजीनामा दिनुको अर्थ कुनै अपराध कबुल गर्नु हुन्छ र ?

४. अहिले व्यवस्था परिवर्तन भएको होइन, सरकार मात्र परिवर्तन भएको हो । संविधान उही छ, प्रणाली उही छ । नेपालमा व्यवस्था नै परिवर्तन हुँदा पनि राजनीतिक प्रतिशोध लिएको पाइँदैन । बरु, पुराना शक्तिको समेत सहयोगमा परिवर्तनलाई सहजकीकरण गरेको पाइन्छ । २००७ सालमा राणाशासनको अन्त्यसँगै राणाहरूलाई पनि साथमा लिएर मोहन शमशेरको नेतृत्वमा परिवर्तनलाई संस्थागत गरेको पाइन्छ भने ०४६ सालमा निरंकुश राजतन्त्रको अन्त्य गर्दा पनि अन्तरिम सरकार र संविधान निर्माणमा राजाका प्रतिनिधिसमेत राखेर सहजीकरण गरेको पाइन्छ । ०६२÷६३ को जनआन्दोलनपछि पनि तत्कालीन राजालाई सहज रुपमा जीवन यापनको व्यवस्था गरिएको तथ्य छ । यसका विपरीत केपी ओलीलाई स्थान हद गर्ने र फौजदारी अभियोग लगाउने प्रयत्नल अघि बढाउँदा के बंगलादेशको जस्तो राजनीतिक प्रतिशोध निम्त्तिदैन र ?

५. कुनै पनि व्यवस्था परिवर्तन (रेजिम च्यान्ज) हुँदा समेत अघिल्लो व्यवस्थाका कार्यकारीमाथि कानुनी कारवाही हुँदैन भने यो त व्यवस्था परिवर्तन पनि होइन, सरकार परिवर्तन हो । ०४६ सालको परिवर्तनपछि मल्लिक आयोग बनेर प्रतिवेदन दिँदा पनि तत्कालीन राजा वीरेन्द्र, प्रधानमन्त्री मरिचमान सिंह वा लोकेन्द्रबहादुर चन्दमाथि कुनै कारवाही भयो त ? अनि ०६२/६३ को जनआन्दोलनमा भएको जनधनको क्षतिको छानबिन गर्न रायमाझी आयोग बने पनि त्यसका लागि मन्त्रिरिषद्का अध्यक्ष ज्ञानेन्द्र शाह वा उनका उपाध्यक्षहरू तुलसी गिरी र कीर्तिनिधि विष्ट अनि गृहमन्त्री कमल थापामाथि कुनै कारवाही भयो त ? अहिले शाही अयोागको शैलीमा पूर्वाग्रही व्यक्तिको नेतृत्वमा बनाइएको कार्की आयोग सिन्को पनि नभाँच्दै केपी ओली र रमेश लेखकमाथि फौजदारी अभियोगको दावी र पैरवी गर्नेहरूलाई थाहा हुनुपर्ने हो– देशमा अझ बढी मानिस र सम्पत्तिको क्षति उहाँहरूले राजीनामा दिएपछि भएको छ । जेन–जीका अगुवा दावी गर्ने, त्यसबाट लाभ लिने, प्रधानमन्त्री/मन्त्री बन्ने, राजनीतिक नियुक्ति खानेहरूले यसको जिम्मा लिनुपर्छ कि पर्दैन ?

६. २३ गते प्रदर्शनमा उत्रिएका युवाहरूलाई विजुली बजार पुलमै रोक्न सकिन्थ्यो, पानीको फोहोरा प्रहार गरेर भीड तितरबितर पार्न सकिन्थ्यो, अश्रुग्यास हान्न सकिन्थ्यो । यी सामान्य काम पनि नगरी जुलुशलाई संसद् भवनमै पुग्न किन दिइयो र गोली किन हानियो भन्ने प्रश्न मुख्य हो । यति हुँदाहुँदै पनि संसद्को सुरक्षा गर्नकै लागि कमान्डो तालिम दिएर राखिएको सुरक्षा फौजले गोली चलाउनु र अराजक भीडले सिंहदरबार जलाउनु एउटै होइन । घरेलु हतियार प्रयोग गरेर संसद् भवन तोडफोड गर्दा र हुल भित्र पस्दा प्रहरीले चलाएको गोलीबाट जुन क्षति भएको छ, यो दुखद् भन्नेमा दुई मत छैन । तर, स्कुले पोशाकमै विद्यार्थीलाई बानेश्वरमा कसले लग्यो ? संसद् भवन तोडफोड गरेर भित्र पसाल्न कसले प्रेरित गर्यो ? छानिबनको मुख्य प्रश्न यहाँबाट सुरु हुन्छ । तर, यहाँ त यसरी प्रचार भइहरेको छ, मानौँ– केपी शर्मा ओली आफैँ फौजी पोशाक लगाएर बानेश्वर जानुभयो र उहाँले नै गोली चलाउनुभयो ।्

धैर्य गरौँ । यसको मतलब हिम्मत हार्ने भनेको होइन । नबोल्नुको अर्थ थाहा नपाउनु होइन । तथ्यमा टेकेर बहस गर्न अब ढिला गर्नु हुँदैन । मैदान कसैका लागि पनि एकल रुपमा खाली छैन ।