अन्तरिक्षमा २५२ दिन १७ घण्टा ३८ मिनेट बिताएका रुसी अन्तरिक्षयात्री भिक्टोर पेट्रोभिच सभिनिख प्रथम अन्तरिक्षयात्री युरी गाग्रिनको शालिक अनावरणका लागि हाल नेपालमा छन् । फ्लाइट इन्जिनियरका रुपमा अन्तरिक्ष अभियानको उनीसँग १० वर्ष लामो अनुभव छ । उनले विभिन्न अभियानका क्रममा तीनपटक अन्तरिक्षयात्रा गरिसकेका छन् ।

उनको सोयुज टि–१३/सल्युट–७ नामक अभियान अन्तरिक्ष अभियानको इतिहासमै सबैभन्दा खतरनाक मानिन्छ । अन्तरिक्ष यात्राको सफलताका लागि उनलाई तत्कालिन सोभियत संघले प्रदान गर्ने हिरो अफ द सोभियत युनियन, सोभियत संघको विज्ञान प्रतिष्ठानले प्रदान गर्ने सिओल्कोभ्स्की गोल्ड स्टारलगायत विभिन्न सोभियत तथा अन्तर्राष्ट्रिय सम्मानबाट सम्मानित भइसकेका छन् ।

अन्तरिक्षयात्रा सम्बन्धी उनका विभिन्न पुस्तकहरु पनि प्रकाशित छन् । हाल उनी रुसको भूमापन तथा नक्शाविज्ञान विश्वविद्यलयमा कार्यरत छन् । दरबारमार्गमा रहेको खबरहबको कार्यालयको भ्रमण गरी उनले ईश्वरदेव खनाललाई आफ्नो अन्तरिक्षयात्रासम्बन्धी अनुभव सुनाएका छन् ।

प्रस्तुत छ कुराकानीको सम्पादिन अंश

तपाईले अन्तरिक्षमा २५२ दिन १७ घण्टा ३८ मिनेट बिताउनु भयो । अन्तरिक्षमा तपाईको अनुभव कस्तो रह्यो ?

अन्तरिक्षमा मेरो अनुभव अनौठो रह्यो । त्यहाँ बेग्लै किसिमको सोचाई र मानसिक प्रतिबिम्ब आउने रहेछ । फ्लिाइट इन्जिनियरका रुपमा मेरो काम सोयुज टि–४, सोयुज टि–१३ र सोयुज टिएम–५ को नियन्त्रण गर्नु रहेकाले मेरो पुरा ध्यान भने त्यसको नियन्त्रणमा मात्र केन्द्रित थियो ।

त्यहाँ नसोचिएका के कस्ता कुरा थिए ?

अन्तरिक्षमा मेरा लागि नसोचिएका कुराहरु धेरै नै थिए । अन्तरिक्षबाट पृथ्वी कस्तो देखिने रहेछ भन्ने मेरालागि सबैभन्दा ठूलो उत्सुकताको विषय थियो । तर, मेरो काम अन्तरिक्ष उडानको नियन्त्रण गर्नु रहेकाले उडानका संयन्त्र सुचारु रुपमा सञ्चालन हुन्छ भन्ने निश्चित गर्नुमा मेरो पूर्ण ध्यान केन्द्रित थियो ।

तपाईले अन्तरिक्षको कुरा गर्नुभयो । अन्तरिक्षबाट पृथ्वी कस्तो देखिने रहेछ ? अन्तरिक्षबाट हेर्दा पृथ्वी साँच्चै किताबमा पढेजस्तै रहेछ वा फरक रहेछ ?

(हाँसो) साँच्चै मैले भूगोलमा पृथ्वी गोलो छ भनेर पढेको थिएँ । अन्तरिक्षबाट हेरेपछि मात्रै मैले थाहा पाएँ पृथ्वी गोलो नै रहेछ ।

अन्तरिक्ष यात्राका क्रममा तपाइले कुनै बेला सगरमाथा देख्नुभयो ?

मैले अघि पनि भनेँ मेरो काम अन्तरिक्ष यात्राको नियन्त्रण गर्नु रहेकाले सम्पूर्ण ध्यान त्यसतर्फ थियो । शुरुमा सगरमाथातर्फ मेरो ध्यान जान सम्भव पनि थिएन ।

हाम्रो उडान तत्कालिन सोभियत संघ र मङ्गोलियाको संयुक्त अन्तिरिक्ष अभियान अन्तर्गत त्यहाँ रहेका अन्तरिक्षयात्रीलाई लिएर आउनु थियो । त्यसैले हाम्रो सारा ध्यान त्यसतर्फमात्र केन्द्रित रह्यो । अन्तरिक्षबाट हेर्दा पृथ्वीमा हेर्दा कुनै पनि देशका सीमाना हुँदैनन् ।

तरपनि केही दिनपछि हामीले नदी र पहाडहरुलाई आधार बनाएर हामीले सगरमाथा पनि ठम्यायौँ । अर्को कुरा, हाम्रो पहिलो अन्तरिक्ष अभियान हिउँदको समयमा थियो । हिउँदमा सबै हिमालहरु हिउँले ढाकिने भएकाले पनि शुरुमै सगरमाथा ठम्याउन सकिएन ।

अन्तरिक्षयात्राका क्रममा सबैभन्दा ठूला जोखिम चाहीँ के हुने रहेछन् ?

अन्तरिक्ष आफैँमा जोखिमको केन्द्र हो । त्यसैले त्यहाँ पुग्नु उसैपनि जोखिमपूर्ण छ । त्यहाँ चारैतिर उल्का र अन्तरिक्षका चट्टानहरु घुमिरहेका हुन्छन् । त्यसले पनि जोखिम बढाउँछन् । एउटा सानो असावधानी पनि जोखिमपूर्ण हुन्छ ।

कुन कुराले तपाईलाई अन्तरिक्षयात्री बन्न प्रेरणा दिएको थियो ?

युरी गाग्रिन र अरु केहीले त्यसबेला अन्तरिक्षको यात्रा गरिसकेका थिए । म त्यसबेला अन्तरिक्षयानसम्बन्धी उपकरण बनाउने कारखानामा काम गर्थेँ । अन्तरिक्ष अभियान मेरालागि उत्सुकताको विषय पनि थियो । मैले पत्र लेख्दै त्यहाँका अधिकारीलाई अन्तरिक्षयात्री बन्ने आफ्नो अभिप्रायबारे जानकारी गराएँ ।

त्यसपछि आवश्यक मेडिकल चेकजाँच र आवश्यक प्रक्रियापछि अन्तरिक्षयात्री बन्न मलाई १९७८ मा बाटो खुल्यो । मैले सन् १९८९ सम्म अन्तरिक्ष अभियानका लागि काम गरेँ ।

नेपालले हालै अन्तरिक्षमा एउटा भू उपग्रह प्रक्षेपण गरेको छ, यसले नेपालजस्तो सानो मुलुककका लागि कतिको अर्थ राख्छ ?

नेपालका लागि यो महत्वपूर्ण छ । हरेक कुराको प्रयास शुरुमा सानै हुन्छ । यो नेपालको पहिलो प्रयास हुनुपर्छ । नेपालले अन्तरिक्षमा मात्रै केन्द्रित गरी कुनै संयन्त्र बनाएर यसलाई थप प्रभावकारी बनाउन सक्छ । नेपालको भूउपग्रहले सूचना क्षेत्रमाका साथै पृथ्वीको तस्बीर खिच्न समेत सक्छन् ।

तपाई नेपालीहरुसँग केही कुरा शेयर गर्न सक्नुहुन्छ

साँच्चै भन्दा मलाई नेपाल र यसको अर्थतन्त्रबारे केही थाहा छैन । तैपनि नेपालले अन्तरिक्षमा आफ्नै भू उपग्रह प्रक्षेपण गरी अन्तरिक्ष क्षेत्रमा चासो दर्शाएको छ, जुन निकै महत्वपूर्ण छ । रुस भविष्यमा नेपालसँग यस विषयमा सहकार्य गर्न तयार छ । नेपालले चाहेमा रुस अन्तरिक्ष प्रविधिबारे ज्ञान तथा अनुभव शेयर गर्न सदैव तयार नै रहेको छ । र मलाई आशा छ, नेपालले यस विषयमा भविष्यमा अझ प्रगति गर्दै जानेछ ।