विश्वलाई आफ्नो देशमा पनि लोकतन्त्र छ भन्ने देखाउन र त्यसलाई वैधता प्रदान गर्न प्रत्येक वर्षको मार्चमा चीनले कंग्रेसको बैठक बोलाउँछ । यसरी बसेको कंग्रेसको बैठक रबर स्ट्यापभन्दा बढी केही हुँदैन ।
बैठक प्रक्रियाको हिसाबमा बेइजिङले कंग्रेस बैठकमा आगामी वर्ष सैन्य बजेट कति हुने भन्ने जानकारी दिन्छ । चीनको आर्थिक वर्ष जनवरी १ देखि डिसेम्बर ३१ सम्म हुने भए पनि उसले आफ्नो सैन्य बजेट भने आर्थिक वर्ष शुरू भएको केही महीनापछि अर्थात मार्चमा सार्वजनिक गर्छ ।
यो महीना भएको कंग्रेस बैठकमा चीनले सन् २०२१ का लागि सैन्य बजेट १ दशमलव ३५ ट्रिलियन युआन हुने घोषणा गरेको छ । यो गत वर्षको सैन्य बजेटभन्दा ६ दशमलव ८ प्रतिशत बढी हो ।
हेरिटेज फाउन्डेशनले गरेको एक अनुसन्धान रिपोर्टमा जनाइएअनुसार चीनको सैन्य बजेट सम्बन्धी स्पष्ट तथ्यांक प्राप्त गर्न चुनौतीपूर्ण हुन्छ । त्यसलाई डलरमा रुपान्तरण गर्न त्यति नै झन्झटिलो हुन्छ ।
पछिल्ला वर्षहरूमा चीनको सैन्य बजेट लगातार बढ्दै गएको छ । यसअघिका दुई वर्ष चीनले ६ दशमलव ६ प्रतिशत र ७ दशमलव ५ प्रतिशतले सैन्य बजेट वृद्धि गरेको थियो ।
यसले चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको असाधारण महत्त्वकांक्षा दर्शाउँछ । चीनले आफ्नो सेनाको आधुनिकीकरण, क्षमता वृद्धि र पिपुल्स लिबरेशन आर्मीको तत्परता विकासका लागि ठूलो लगानी गर्दै आएको छ । समाचारहरूमा जनाइएअनुसार गएको दशकको तुलनामा चीनको सैन्य बजेट दोब्बरले बढेको छ । सन् २०११ मा उसको सैन्य बजेट ६ सय बिलियन युआन थियो भने सन् २०२१ मा १ दशमलव ३५ ट्रिलियन पुगेको छ ।
यो समाचारमा जनाइएको तथ्यांक मात्रै हो भन्ने कुरा हामीले मनन भने गर्नुपर्छ । आफ्नो सैन्य बजेट कति छ भनेर चीनले विश्वमाझ सम्प्रेषण गर्न खोजेको तथ्यांकमात्र हो यो । यसरी सार्वजनिक गरिएको तथ्यांक न पूरा हुन्छ न त पारदर्शी नै ।
हेरिटेज फाउन्डेशनले गरेको एक अनुसन्धान रिपोर्टमा जनाइएअनुसार चीनको सैन्य बजेट सम्बन्धी स्पष्ट तथ्यांक प्राप्त गर्न चुनौतीपूर्ण हुन्छ । त्यसलाई डलरमा रुपान्तरण गर्न त्यति नै झन्झटिलो हुन्छ ।
चिनियाँ सैन्य बजेटसम्बन्धी तुलानात्मक अध्ययन गर्न झझन्ट हुने एउटा कारण भनेको चीनले निश्चित अवधिमा सैन्य बजेट सम्बन्धी शीर्षकलाई हटाउनु हो । अन्य देशमा सैन्य बजेटको मैलिक आधार भनिएका विषयलाई चीनले भने हटाउने गरेको पाइन्छ । विशेषगरी उसका अनुसन्धान र विकास शीर्षकलाई उसले निश्चित अवधिमा हटाउने गर्छ ।
रूपान्तरणको प्रक्रियाभन्दा पनि महत्त्वपूर्ण घोषणा गरिएको सैन्य बजेट हो, जुन स्पष्ट छ । कम्युनिस्टहरूले विश्वलाई दिन खोजेको सन्देश स्पष्ट छ- पिपुल्लस लिबरेशन आर्मीले आफ्नो विस्तारलाई निरन्तरता दिन्छ ।
चीनले आफ्नो सैन्य बजेटमा पिपुल्स आम्ड फोर्सलाई समेट्दैन । आम्र्ड फोर्समा ४ देखि ८ लाख संख्या छ । आम्र्ड फोर्सलई सन् २०१८ मा केन्द्रीय सैन्य आयोग अन्र्तगत ल्याए पनि सैन्य बजेट अन्तर्गत भने ल्याइएको छैन ।
विश्वका अन्य देशको सैन्य बजेटको तुलनामा चीनको सैन्य बजेट बुझ्न इतिहासदेखि नै अप्ठेरो रहेको पाइन्छ । खासगरी चिनियाँ युआनलाई डलरमा रूपान्तरण गर्नुपर्ने हुँदा पनि यस्तो अप्ठेरो भएको हो ।
अनधिकृत रूपमा बजारमा हुने सटही दरलाई आधार मान्ने हो भने चिनियाँ सैन्य बजेट करिब २ सय ८ बिलियन अमेरिकी डलर आसपास हुन्छ ।
बजार विनिमय दरले कुनै पनि वस्तुको भाउ देशबाहिर कस्तो छ भनेर पत्ता लगाउन सहयोग पुर्याउँछ । तर, यस्तो विनिमय दर आन्तरिक रूपमा कुनै बाह्य दवाव विना आफ्नै स्थानीय मुद्रा खर्च गरेर खरिद गरेको समानको मूल्य निधारण गर्ने विषयमा कमजोर हुन्छ ।
क्रय शक्ति क्षमता सूचकाङ्क यस्तो सूचकाङ्क हो जसले तपाईंको देशमा डलरको भाउ कुन स्तरसम्म जान्छ भनेर मूल्याङ्कन गर्न सक्छ, त्यसले प्रस्ट तस्बिर देखाउन सक्छ ।
बजार विनिमय दरको रूपान्तरण प्रक्रियाबाट अन्तर्राष्ट्रिय हिसाबमा पनि मान्यता प्राप्त क्रयशक्ति क्षमता सूचकाङ्कलाई आधार मान्ने हो भने चीनले दाबी गरेको सैन्य बजेट ५० प्रतिशतले वृद्धि हुन जान्छ । यसरी हिसाब गर्दा चीनको सैन्य बजेट समाचारमा आएको २ सय ८ बिलियन अमेरिकी डलरबाट बढेर ३ सय २१ बिलियन अमेरिकी डलर पुग्छ ।
चिनियाँहरूले हामीसँग प्रतिस्पर्धा गर्दै छन् । उनीहरू हाम्रो सैन्य क्षमतालाई भेट्न चाहन्छन् । हालै सार्वजनिक भएको बजेटले त्यही प्रक्रिया र योजनामा उनीहरू उन्मुख भएको देखाउँछ ।
रूपान्तरणको प्रक्रियाभन्दा पनि महत्त्वपूर्ण घोषणा गरिएको सैन्य बजेट हो, जुन स्पष्ट छ । कम्युनिस्टहरूले विश्वलाई दिन खोजेको सन्देश स्पष्ट छ- पिपुल्लस लिबरेशन आर्मीले आफ्नो विस्तारलाई निरन्तरता दिन्छ ।
यसैबीच के अनुमान गरिएको छ भने संयुक्त राज्य अमेरिकाको आगामी वर्ष (सन् २०२२) को बजेट २०२१ को भन्दा पनि कम हुनेछ । मुद्रास्फीतिका कारण अमेरिकाले करिब १५ बिलियन डलरको नोक्सान व्यर्होनु परेको बताउँदै रक्षा बजेट कटौती तगर्न लागिएको बताइएको छ ।
चीनले सैन्य बजेट वृद्धि गरेको विषयलाई सचेतता पूर्वक हेरिरहेको अमेरिकाले आफ्नै सुरक्षा बजेट कसरी घटाउँछ भन्ने कुरा उत्सुकताका साथ हेरिरहेको नेताहरू बताउँछन् ।
चिनियाँहरूले हामीसँग प्रतिस्पर्धा गर्दै छन् । उनीहरू हाम्रो सैन्य क्षमतालाई भेट्न चाहन्छन् । हालै सार्वजनिक भएको बजेटले त्यही प्रक्रिया र योजनामा उनीहरू उन्मुख भएको देखाउँछ ।
हामीले उनीहरूलाई सजिलो बनाउने काम गर्नु हुँदैन । त्यसैले हाम्रो राष्ट्रिय सुरक्षा बजेट निरन्तर र उचित हिसाबमा बढाउँदै लैजानुपर्छ ।
(फ्रेडेरिको बाल्टर हेरिटेज फाउन्डेशनका नीति र रक्षा बजेट विश्लेषक हुन् । २२ मार्च २०२१ मा द न्याशनल इन्ट्रेस्टमा प्रकाशित उनको यो लेख खबरहबका लागि पुरुषोत्तम पौडेलले भावानुवाद गरेका हुन् ।)
प्रतिक्रिया