उपनिर्वाचनमा बाराबाहेक राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीले दुई स्थानमा जित निकाल्यो । राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीलाई कतिपयले खहरे खोलाको रूपमा पनि विश्लेषण गरिरहेका छन् । कसैले निरन्तर बगिरहने नदीको रूपमा पनि बुझेका छन् । देशका प्रमुख राजनीतिक दलहरु नेपाली कांग्रेस र नेकपा एमाले निकै मतान्तरसहित पराजित भए। उपनिर्वाचनमा  तेस्रो ठूलो दल माओवादी केन्द्रलगायतका केही दलले त उम्मेदवार नै उठाएनन् । यो परिप्रेक्षमा उपनिर्वाचनले दिने सन्देश लगायतका विषयमा आधारित भएर राजनीतिक विश्लेषक, चिन्तक नरेन्द्रजंग पिटरसँग नयन सापकोटाले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश :

उपनिर्वाचन भइसक्दा नेकपा माओवादी केन्द्रलाई तपाईँले कस्तो रूपमा पाउनु भएको छ ?

पहिलो कुरा गठबन्धनको अनुशासनलाई माओवादी केन्द्रले कायम गर्यो । उपनिर्वाचनमा उसले आफ्नो उम्मेदवारहरू उठाएन । बारामा गठबन्धनका उम्मेदवार उपेन्द्र यादवजीलाई समर्थन दिनु उसको विवशता नै थियो । भित्र भएका समझदारीलाई निरन्तरता दिनका लागि उसले आफ्नो उम्मेदवारी नदिएको हुनसक्छ । परिणामले त्यही देखाउँछ ।

नयाँ दलप्रति मतदाताको झुकाव देखिनुको कारण के हो ?

पहिलो कुरा त संकेतमा नै सन्देश लुकेको हुन्छ । नेपाली राजनीतिमा यसले धेरै किसिमका सन्देश दिएको छ । यसले पुराना दलप्रतिको अविश्वासलाई जनाउँछ । यसमा अदालत भन्नुस्, चाहे निर्वाचन आयोग भन्नुस्, संस्थापनको पनि भूमिका रह्यो । मिडियाहरूको प्रतिक्रिया रह्यो । सामाजिक सञ्जाललाई नयाँ दलले उच्च प्रयोगमा ल्याए । यस चुनावले फेरि अर्को सन्देश दिएको छ, कम्युनिष्टहरुले भन्ने बुर्जुवा वा संसदीय अथवा लोकतन्त्रिक पार्टीबीच आपसमा पनि भिडन्त भएको हो ।

उपनिर्वाचनको परिणामले नयाँ दललाई कस्तो सन्देश दिएको हो ?

मानवीय सोचले नित्य चाहन्छ, नित्य नयाँ हुन्छ । नयाँ सोचले कहिलेकहीँ नयाँ स्वाद चाख्न खोज्छ । सर्वोच्च नेताको भाषणमा ताली ठोक्ने मात्र हो भने कार्यकर्ताले पार्टीलाई नजिकबाट नियाल्न सक्दैनन् । उहाँहरुले साँच्चै पार्टी चलाउने हो भने पार्टीजस्तो तरिकाले चलाउनु पर्‍यो । यसका लागि उहाँहरुले भिन्न मतको पनि कदर गर्न सक्नुपर्छ । सोच विचार गरेर अगाडि बढ्नुपर्छ । हाम्रो देश भूसंवेदनशील छ, यहाँ धेरै विकास गर्ने बाँकी नै छ । एमसीसी र बीआरआईको लडाईं पनि छ ।

यसले मतादातालाई चाहीँ कस्तो सन्देश दिएको छ नि ?

मतदाताले विकल्प खोज्छ । संस्थाको दुरुपयोग भएको, अदालतमाथि धेरै ठूलो प्रश्न उठेको, निर्वाचन आयोगमाथि प्रश्न उठिरहेको छ । केही गलत भएको छ भन्ने भान मानिसहरुमा पर्न गएको छ । राज्य सत्ता नै फेरिएको छ । नयाँ शक्ति भनेर आएकाले पनि भूमिका देखाउन सकेनन् । जनतामा अत्यन्त चरम घृणा र निराशा पैदा भएको छ । जे जस्ता घटना घटिरहेका छन्, त्यसको कारण अहिलेका ३ पार्टी नै हो भन्ने पर्न गएको छ । तीन पार्टीबीच कुनै तालमेल नै देखिएको छैन । नेपालको समग्र चरित्र नै भ्रष्टतन्त्रमा गएको छ ।

अहिलेका ३ पार्टी बिचको तालमेल कस्तो लाग्छ तपाईँलाई ?

३ वटा पार्टीबीच खासै तालमेल भएकोजस्तो देखिँदैन । नयाँ शक्तिको रूपमा उदाएको राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीमा पनि समस्या देख्छु । महत्वकांक्षा र स्वार्थको टकराव जुन तरिकाले देखिन्छ, यसले गर्दा कतै इतिहासको पुनरावृत्ति त हुँदैन भन्ने प्रश्न उब्जेको छ । शीतयुद्ध त अहिले पनि चलिरहेको छ ।

अब माओवादी केन्द्र कुन रूपमा अगाडि बढ्ला ?

यो सत्ता गठबन्धनले सञ्चालन गरिरहेको छ । त्यसमा माओवादीमात्र छैन । कांग्रेस पनि सत्तामा छ । अहिलेको सरकार भ्रम र भयका बीचमा चलिरहेको छ । यो भ्रष्टतन्त्रको जुन सत्ता छ त्यो नै मुख्य कारण हो । देश युनिफर्ममा चल्दैन । यो देश बहुसांस्कृतिक, बहुभाषिक, बहुधार्मिक देश हो । यो उपनिर्वाचन राजनीतिशास्त्री र राजनीतिका विद्यार्थीका लागि अध्ययनको विषय बनेको छ । तर, आम मानिसले त परिणामलाई हेर्छ नि ! परिणाममा राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी अगाडि आयो ।

उपनिर्वाचनपछि सरकार त फेरिँदैन होला नि ?

सरकारमाथि सङ्कट देखिँदैन । संख्याले गर्दा पनि अन्तर देखिँदैन । नयाँ सदस्यहरू त्यहाँ जान सक्छन् । जनमतमा त आवेग छ । तर, त्यसले सदनको चरित्र र सरकारको विषयमा ठूलो असर पर्छ जस्तो लाग्दैन ।

प्रस्तुति- कुसुम गौतम