राज्यले आफू पुग्ने गन्तव्यलाई प्राथमिकतामा राखेर अघि बढ्न नसकेको र सही दिशामा नहिँडेको देखेपछि युवामा थप निराशा पैदा हुन्छ । यसैकारण पनि धेरै युवा देश छाडेर बाहिरिएका छन् । त्यसैले युवाको सोचलाई राज्यले चिन्ने हो भने नवउद्यम फस्टाउन समय लाग्दैन ।

नेपालको अर्थतन्त्र अहिले जटिल परिस्थितिमा छ । अर्कोतिर नेपाल विशिष्ट विशेषतामा पनि छ किनकि यहाँको औसात उमेर ३० वर्षभन्दा तल छ । यो हाम्रो अर्थतन्त्रको विकासका लागि ठूलो अवसर र सकारात्मक विषय पनि हो ।

औसत उमेरको अवस्था सकारात्मक हुँदाहुँदै पनि हाम्रा लागि ब्रेन ड्रेन ठूलो समस्याका रूपमा देखिएको छ । अवसर अभाव वा आम्दानीका कारण क्षमतावान् युवा पुस्ता बाहिर गइरहेको छ । अल्पकालका लागि बाहिर गएका युवा पुस्ताले विप्रेषण पठाइरहेका छन र त्यही विप्रेषणले मुलुकको अर्थतन्त्र चलायमान भइरहेको छ ।

तर, दीर्घकालीन दृष्टिकोणबाट हेर्दा हाम्रो प्राथमिकता विप्रेषण हुन सक्दैन । पूरै देशलाई विप्रेषणमा निर्भर बनाउन मिल्दैन । जनशक्ति निर्यात गरेर देश चिनाउने कुरा सही रणनीति हुन सक्दैन । त्यसैले देशभित्रै युवाका लागि अवसर सिर्जना गर्नुपर्ने अहिलेको टड्कारो आवश्यकता छ ।

पछिल्लो १५-२० वर्षयता नेपालमा राजनीतिक अस्थिरता पैदा भएको छ । अर्थ-राजनीति सञ्चालन गर्ने विषयमा स्पष्ट दृष्टिकोण नै आउन सकेको छैन । नीं व्यवसाय सुरुआत गर्न खोज्ने, व्यवसाय क्षेत्रमा नयाँ लगानी गर्न खोज्ने युवाले देश कता गइरहेको छ भनेर सोच्छ ।

राज्यले डिजिटल पूर्वाधार, पर्यटन वा कुन क्षेत्रलाई प्राथमिकता दिएर काम गरेको छ भनेर उसले विश्लेषण गर्ने गर्छ । तर, हामीकहाँ हरेक २ वर्षमा राज्यको प्राथमिकतामा परिवर्तन आउँछ । देश कुनै एउटा दिशामा नहिँडेको देखेपछि युवामा थप निराशा पैदा हुन्छ । यसले गर्दा पनि धेरै युवा देश छाडेर विदेशिएका छन् ।

नेपाल चीन र भारतजस्ता दुई ठूला देशको बीचमा छ । यी दुवै छिमेकी आर्थिक रूपमा हामीभन्दा निकै बलिया छन् । अर्थतन्त्रमा सवल छिमेकी हुनु हाम्रा लागि अवसर पनि हो भन्ने युवा पुस्ताले बुझेको छ । यो लगानीका लागि उत्तम समय हो भनेर पनि हेर्नुपर्दछ ।

यहाँ विगतदेखि उद्यम गरिरहेका परिवारको नयाँ पुस्ताका लागि केही संघर्ष गर्न सहज होला । तर, सर्वसाधारण नयाँ पुस्ताले कुनै नयाँ व्यवसाय, उद्यम या कुनै कामको सुरुआत गर्न निकै गाह्रो छ । तर, जहाँ समस्या छ, त्यहीँ अवसर हुन्छ भन्ने मान्यता पनि राख्नुपर्दछ । यसरी हेर्दा यहाँ अवसर पनि छ ।

जहाँ विकास भइसकेको छ त्यहाँ नयाँ अवसरका लागि समस्या छ, नयाँ उद्यमी विकासका लागि सहज छैन । त्यसरी सोच्ने हो भने नेपालमा सम्भावना धेरै छन् भन्न सकिन्छ ।

नेपाल चीन र भारतजस्ता दुई ठूला देशको बीचमा छ । यी दुवै छिमेकी आर्थिक रूपमा हामीभन्दा निकै बलिया छन् । अर्थतन्त्रमा सवल छिमेकी हुनु हाम्रा लागि अवसर पनि हो भन्ने युवा पुस्ताले बुझेको छ । यो लगानीका लागि उत्तम समय हो भनेर पनि हेर्नुपर्दछ ।

आजभन्दा ३० वर्ष अगाडि नेपालको बजार निकै सानो थियो। भूमण्डलीकृत विश्व भए पनि नेपालको विश्वबजारमा पहुँच कम थियो । तर, अहिलेको समय हामीले नेपालबाटै सूचना प्रविधि, कृत्रिम बौद्धिकतालगायत क्षेत्रमा ठूलो मात्रामा सेवा निर्यात गर्न सकिन्छ ।

अहिले नेपालको एउटा गाउँमा बसेर पाइने सूचना प्रविधि पहुँच र अमेरिकाको सिलिकन भ्यालीमा बसेर पाइने पहुँचमा समानता छ भन्दा फरक पर्दैन । यसले गर्दा हामीले नेपालमै बसेर पनि सूचना प्रविधिका धेरै सेवा निर्यात गर्न सक्छौँ । यस्तो अवसर आजभन्दा पहिला कहिल्यै थिएन । नेपाली कम्पनी अमेरिकाको नास्डाकमा समेत सूचीकरण भइसकेको अवस्था छ ।

अहिले उपभोक्ता तथा ग्राहकको वस्तु तथा सेवा खरिद गर्ने तरिकामा ठूलो परिवर्तन भएको छ । उपभोक्ताले घरमै बसेर ऋणका लागि आवेदन गर्नदेखि स्वीकृति लिनेसम्मको काम प्रविधिको माध्यमबाटै गर्नसक्ने अभ्यास गोल्छा ग्रुपले पनि फिनटेक कम्पनीको माध्यमबाट गर्दै आएको छ । आगामी दिनमा अर्थतन्त्रलाई सञ्चालन गर्ने सूचना प्रविधि नै हो भनेर यकिन साथ भन्न सकिन्छ ।

सूचना प्रविधि विकासको क्षेत्रमा राज्य केही लचक हुँदै गएको छ । तर, अझै पनि हामी उद्देश्यबाट धेरै टाढा छौं । देश यति धेरै युवामय भएको अवस्थामा यदि हामीले राजनीतिक टेबलमा युवालाई राख्दैनौँ भने त्यतिबेला बन्ने नीति आउटडेटेड हुन्छ । अनुभव महत्वपूर्ण हुन्छ तर, त्यो अनुभव वास्तविकताभन्दा पर हुन्छ भने त्यसको केही अर्थ हुँदैन । त्यसैले आगामी दिनमा देशको केन्द्रीय राजनीतिक छलफलमा युवालाई सहभागी गराउन आवश्यक छ । त्यसबाट उनीहरूको सिप र दृष्टिकोण ल्याउन सकियोस् ।

राज्यमा केही न केही परिवर्तन भइरहेको छ । तर, असान्दर्भिक नीति तथा कार्यक्रम आइरहन्छन् । जस्तै, अहिले पनि धितोमा आधारित मात्रै कर्जा प्रवाह गर्ने नीति कायमै छ । यस्तो अवस्थामा एउटा नवयुवाले कसरी उद्यमको सुरुआत गर्न सक्छ ? अन्य देशमा व्यावसायिक योजनालाई आधार मानेर कर्जा प्रवाह गर्ने नीति छ । त्यसले नै उद्यमीको विकासका लागि महत्वपूर्ण काम गरिरहेको विदेशमा ।

नेपालमा क्षमतावान् युवाको कमी छैन । तर, राज्यले युवालाई सही मेन्टरसिप दिन सकेको छैन । राज्यले या आइडियामा सहजीकरण गर्न सक्ने हो भने उनीहरुमार्फत् ठूलो उद्यमशील वातावरण तयार गर्न सकिन्छ । नेपालको शिक्षा प्रणाली किताबमा आधारित भएकाले युवा पुस्तालाई मेन्टरसिपको ठूलो अभाव छ ।

कुनै पनि देशको मेरुदण्ड भनेको उद्यमी हो । जबसम्म उद्यमीको विकास हुन सक्दैन तबसम्म सो देशको विकास हुन सक्दैन । उद्यमशील उत्पादनका लागि विद्यालय तथा विश्वविद्यालय शिक्षामै त्यस विषयलाई महत्व दिएर समावेश गरिन आवश्यक छ ।

अहिले उद्यम गर्दा संख्यात्मक विषय निकै महत्त्वपूर्ण हुन्छ । अहिलेको सन्दर्भमा विश्वमा सजिलै पहुँच प्राप्त गर्न सक्ने भनेको सूचना प्रविधि नै हो । त्यसैले अबको सम्भावनालाई राज्यले डिजिटल ल्यान्डस्केपबाट हेर्न जरूरी छ ।

पर्यटन क्षेत्र नेपालको सन्दर्भमा निकै महत्वपूर्ण छ । तर, सम्भाव्यताको आधारमा नेपालमा पर्यटक आगमन संख्या भने अति न्यून छ । थाइल्यान्ड, भियतनाम लगायत मुलुकको तुलनामा नेपालमा भएको पर्यटक आगमन केही पनि होइन । संस्कृति पर्यटन, साहसिक पर्यटनलगायतका धेरै पर्यटनको सम्भावना नेपालमै छ । तर, हामीले अहिलेसम्म संस्कृति पर्यटनभन्दा बाहिर धेरै काम गर्न सकेको देखिँदैन । यो क्षेत्रमा पनि नयाँ युवा पुस्तालाई लगानीका लागि आकर्षित तथा प्रवर्द्ध गर्न सकिन्छ ।

मुलुकभित्र लगानी वातावरण तयार गर्न र सद्यमी बन्ने वातावरण निर्माण गर्न सही नीति र राजनीतिक स्थिरता महत्वपूर्ण विषय हो । स्मार्ट नीति र स्थायित्व हुँदा निजी क्षेत्रले सहज सम्भावना देख्न सक्छ । तर, अहिले राज्यको दृष्टिकोण हरेक २ वर्षमा परिवर्तन हुँदा निजी क्षेत्रलाई आत्मविश्वासका साथ लगानी गर्न गाह्रो भइरहेको अवस्था छ ।

त्यसैले राज्यले पहिला स्पष्ट रोडम्याप तयार पारोस्, हामी एक दशकमा कहाँ पुग्ने हो ? त्यसका लागि के कस्ता नीति र प्राथमिकता तय गर्ने हो ? त्यसका लागि निजी क्षेत्र आफूलाई त्यसअनुकूल बनाउन तयार हुन्छ । सोही आधारमै निजी क्षेत्रले नयाँ उद्यमी विकास गर्न सक्छ ।

अहिले भर्खरै जेनजी पुस्ताले गरेको आन्दोलनमा समान अवसर पाउन सकिएन भन्ने आक्रोश देखिएको थियो । त्यो आन्दोलनले पनि शिक्षा र भौतिक पूर्वाधार क्षेत्रमा राज्यले गम्भीरतापूर्वक लगानी गर्न आवश्यक छ भन्ने देखाएको छ । एउटा देश रातारात परिवर्तन त हुँदैन, तर पनि सकारात्मक इच्छाशक्तिसहित सुरुआत गर्‍यौँ असम्भव असम्भव छैन ।

गोल्छा युवा व्यवसायी हुन् ।