काठमाडौं– विश्वका हरेक ठूला परिवर्तनमा युवापुस्ता अग्र स्थानमा देखिन्छन् । नेपालमा पनि राणा शासनदेखि गणतन्त्र स्थापनासम्मको इतिहास हेर्दा युवाकै सक्रियता र निर्णायक भूमिका थियो । राजनैतिक मात्रै होइन, सामाजिक परिवर्तनमा पनि उनीहरूको उत्तिकै सशक्त भूमिका रहँदै आएको छ ।
तर त्यो युवा पंक्तिलाई पाका नेताले कहिल्यै नेतृत्वमा आउन दिएका छैनन् । नेपालको दृश्य कस्तो छ भने ७० नाघेकैको शासन र शक्तिमा रजगज छ।
भदौ २३ र २४ गतेको जेन–जी आन्दोलनले युवालाई नेतृत्वमा लैजाने केही आशा जागेको थियो । तर उक्त आन्दोलनले नयाँ राजनैतिक परिवर्तनको ढोका खोलेको अवस्थामा नयाँ पुस्ताले फेरि निराश हुनुपर्ने दृश्य देखिएको छ ।
उक्त आन्दोलनले सुशासन, पारदर्शिता र पुस्तान्तरण खोजेको थियो । सुशासन र पारदर्शिता व्यवहारबाट प्रत्याभूत हुँदै जाने विषय तर पुस्तान्तरण तत्कालै सम्भव थियो ।
कानुनले पार्टी र सरकारको नेतृत्व गर्न उमेरको हदबन्दी तोकेको त छैन । विश्वलाई नियाल्दा पनि वृद्धवयमा देशको नेतृत्व गर्ने नभएका होइनन् । तर नेपालमा भने पटक पटक परीक्षण भएर असफल भइसक्दा पनि पद ओगट्ने रोग लागेको छ।
खासमा वि.सं.२०४६ को राजनीतिक परिवर्तयता सत्ता र शक्तिमा उही पुराना अनुहारले रजगज गरिरहेका छन् । वर्षौँदेखि सरकार र पार्टीमा सिन्डिकेट जमाएका नेतृत्वले अझै पनि पद छाड्न सकेका छैनन् ।
जेन–जी आन्दोलनले परिवर्तन र पुस्तान्तरण खोजे पनि भदौ २७ गते ७० नाघेकी सुशीला कार्कीको हातमा सत्ताको बागडोर पुगेको छ । दलमा पाकाको सिन्डिकेट कायमै हुँदा जेन–जीको उथलपुथलपछि पनि उनै ७० नाघेकाले देश सम्हाल्नु परेको छ।
सुशीला कार्की
भदौ २३ र २४ गतेको जेन–जी आन्दोलनपछि देश दुई दिनसम्म सरकारविहीन बन्यो । संवेदनशील समयमा मुलुकको बागडोर सम्हाल्न देशकै पहिलो महिला प्रधानन्यायाधीश सुशीला कार्की ४४ औँ र पहिलो महिला प्रधानमन्त्री भइन् ।
७३ वर्षीया कार्कीले भदौ २७ देखि अर्को निर्वाचन नभएसम्म देशलाई हाँक्ने छिन् । जेन–जी आन्दोलनका मागलाई प्राथमिकता दिँदै सरकार चलाइरहेकी उनको जन्म २००८ जेठ २५ गते मोरङमा भएको हो ।
शेरबहादुर देउवा
जेन–जी आन्दोलनका क्रममा कुटपिट गरिँदा घाइते बनेका नेपाली कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवा अहिले सिंगापुरमा उपचाररत छन् । पार्टीमा १५ औँ महाधिवेशनको मुद्दा चर्किँदै गर्दा उनले पार्टीको जिम्मेवारी उपसभापति पूर्णबहादुर खड्कालाई सुम्पिएका छन् ।
उनले खड्कालाई कार्यवाहक मात्रै दिएका हुन्, नेतृत्व पूरै छोडका छैनन् । उनकै निर्देशनअनुसार अहिले खड्का विशेष महाधिवेशन टार्न लागेका छन् । देउवाले कार्यवाहकको जिम्मा खड्कालाई दिए पनि प्रधानमन्त्री या सभापतिमा फेरि एक पट आउने भित्री चाहना उनमा रहेको निकटस्थ बताउँछन् ।
७९ वर्षीय देउवा स्वयम्ले यसबारे हालसम्म मुख खोलेका छैनन् । ५४ प्रतिशत प्रतिनिधिको हस्ताक्षरसहित विशेष महाधिवेशनको माग गरेको संस्थापन इतर पक्षका कुरा पनि उनले सुनेका छैनन् । उपचारमा जानुअघि यसबारेमा उनले मुख खोलेनन् ।
पार्टीभित्र पुस्तान्तरणको विषयमा त औपचारिक रूपमा आवाज उठेकै छैन । देशको परिस्थतिअनुरुप ताजा नेतृत्वसहित निर्वाचनमा जान इतर पक्षले दबाब दिइरहेको छ । तर उक्त मागलाई बेवास्ता गरेर पेलेरै जाने संस्थापन पक्षको चाहना देउवाकै भएको व्याख्या कांग्रेसजन गर्छन् ।
पार्टीभित्र विकसित घटनाक्रम हेर्दा उनले छैटौँ पटक प्रधानमन्त्रीको आकांक्षा मार्न नसकेको देखिन्छ । उनी मिलेसम्म १५ औँ महाधिवेशनबाट सभापतिमा फर्किने अवस्था नभएकाले प्रधानमन्त्री हुने योजनामा छ ।
२०२८ सालमा नेपाल विद्यार्थी संगठनको अध्यक्षमा निर्वाचित भएपछि नेतृत्वमा रहँदै आएका उनी २०७२ सालदेखि नेपाली कांग्रेस सभापतिमा छन् ।
२०७८ मंसिरको १४ औँ महाधिवेशनबाट सभापति बनेका देउवाको कार्यकाल सकिन अझै १० महिना बाँकी छ । विधानको दफा ५६ अनुसार कुनै पनि व्यक्ति २ पटक भन्दा बढी एउटै पदको उम्मेद्वार बन्न नसक्ने प्रावधान छ । जसअनुसार अब देउवा सभापति पदका लागि उम्मेदवार बन्न मिल्दैन ।
कृष्णप्रसाद सिटौला
कृष्ण सिटौला नेपाली कांग्रेसका प्रभावशाली नेता हुन् । कुनै समय पार्टीको महामन्त्री समेत रहिसकेका सिटौला संस्थापन निकट नेता मानिन्छन् ।
वि.स. २००३ मा जन्मेका सिटौला अघिल्लो प्रतिनिधिसभा निर्वाचनमा पराजित भएपनि पछि राष्ट्रिय सभामा निर्वाचित भएका थिए ।
विमलेन्द्र निधि
कांग्रेस नेता निधिले ०७२ र ०७८ को महाधिवेशनमा देउवालाई सभापति बन्न सघाए । एक कार्यकाल उपसभापति बनिसकेका उनी यतिबेला देउवाको बफादार पात्र बन्दै उनको मत आफ्नो पोल्टोमा पार्ने दौडाहामा छन् ।
जसबाट उनी १५ औँ महाधिवेशनबाट सभापतिको आशमा छन् । २०७३ सालमा उपप्रधान तथा गृहमन्त्री बनिसकेका निधि ६९ वर्ष पुगिसकेका छन् ।
विजयकुमार गच्छदार
गच्छदार पनि कांग्रेस नेता हुन् । उनी ७२ वर्ष लागिसकेका छन् । २०२७ देखि राजनैतिक जीवन सुरु गरेका उनी २०४८ यता १२ पटक मन्त्री र चार पटक उपप्रधानमन्त्री बनिसकेका छन् । ७२ वर्ष पुगिसकेका उनी भ्रष्टाचार मुद्दा लागे पनि कांग्रेसको एक शक्ति बनिरहन चाहन्छन् । गच्छदार २०१० साल माघ १९ गते सुनसरीको दुहबी नगरपालिका–२ मा जन्मिएका हुन् ।
डा. शशांक कोइराला
२०४८ को आन्दोलनपछि राजनीतिक जीवनमा सक्रिय ६७ वर्षीय डा. कोइरालाले आफूलाई सभापतिको दाबेदार ठानेका छन् । उनले आफू सभापति भए पार्टीलाई नयाँ हिसाबले चलाउने दाबी गर्दै आएका छन् ।
उनी गणतन्त्र, संघीयता र धर्मनिरपेक्षता विरोधी विचार बोक्ने नेता हुन् । हिन्दुराष्ट्र निर्माणको मद्दा उनी र शेरबहादुर देउवाबीचको साझा विचार हो । पार्टीमा महामन्त्रीको जिम्मेवारी सम्हालिसकेका उनले ०६४ देखि नवलपरासी निर्वाचन क्षेत्र नं. १ बाट चुनाव लड्दै र जित्दै आएका छन् ।
पूर्णबहादुर खड्का
सभापति देउवानिकट ६९ वर्षीय खड्का यतिबेला पार्टीको कार्यवाहक सभापतिको जिम्मेवारीमा छन् । उनीमाथि अहिले दुई महामन्त्रीको मागअनुसार महाधिवेशनको विषय टुंगो लागाउने जिम्मेवारी छ । २०१२ फागुन १७ गते जन्मेका खड्काले २०३१ सालबाट औपचारिक राजनीति सुरु गरेका थिए । खड्का पार्टीमा उपसभापति तथा सरकारको उपप्रधान तथा गृह मन्त्री बनिसकेका छन् ।
प्रकाशमान सिंह
२०१२ सालमा जन्मिएका ६९ वर्षीय सिंह पनि सभापति देउवाका प्रिय पात्रका रूपमा चिनिन्छन्। राष्ट्रियसभा तथा संविधानसभा सदस्य हुँदै उपप्रधानमन्त्रीसम्मको जिम्मेवारी सम्हालेका उनी पनि पुस्तान्तरणको पक्षमा देखिदैन । सिंह यतिबेला पार्टीभित्र आफूअनुकूल माहोल निर्माणमा प्रयासरत देखिन्छन् ।
गोपालमान श्रेष्ठ
देउवानिकट श्रेष्ठ २०४८ यता उपप्रधानमन्त्रीसहित चारपटक मन्त्री बनिसके । ७७ वर्ष लागिसकेका श्रेष्ठले यतिबेला राजसंस्था स्थापित गर्नुपर्ने वकालत गर्दै आइरहेका छन् । पार्टीमा उनले उपसभापतिसम्मको जिम्मेवारी सम्हालिसकेका छन् ।
प्रकाशशरण महत
अर्थ, परराष्ट्र, ऊर्जा जस्ता शक्तिशाली मन्त्रालयको नेतृत्व गरिसकेका महत यतिबेला पार्टी प्रवक्ताको जिम्मेवारीमा छन् । उनी पनि सभापति देउवाका विश्वास पात्र हुन् । ६६ वर्षीय महत पनि तत्काल निर्वाचन गरेर ताजा नेतृत्वसहित चुनावमा जाने पक्षमा देखिँदैनन् ।
केपी शर्मा ओली
२००८ फागुन ११ गते जन्मिएका ७४ वर्षीय केपी शर्मा ओली एक दशकदेखि पार्टी अध्यक्षको भूमिकामा छन् । २०२७ सालबाट राजनैतिक आन्दोलनमा होमिएका उनले २०७१ को नौऔँ महाधिवेशनयता एमाले हाँकिरहेका छन् ।
एमाले र माओवादी मिलेर नेकपा बनेर फुटेको अवस्थापछि पार्टी विधानमा राखिएको ७० वर्षे उमेरहद उनले हटाएका छन् । उनले कार्यकारी पदमा दुई वर्षे कार्यकालको व्यवस्थाले पनि विधानबाट फ्याँकिसकेका छन् ।
अध्यक्ष बन्न ओलीका लागि अब कुनै अवरोध छैन । एमालेमा नेतृत्व परिवर्तनका लागि सामूहिक आवाज उठेको देखिँदैन । कथमकदाचित् उठे पनि त्यो आवाज निर्णायक बनेको पाइँदैन ।
पार्टीभित्र परिवर्तनको आवाज चर्काउन खोजिए भीम रावल जस्तो सजायको भागिदार बनाइने डर छ । उक्त डरका कारण एमालेमा पुस्तान्तरणको ढोका अध्यक्ष ओलीले बन्द गर्ने करिब पक्का छ ।
पुष्पकमल दाहाल (प्रचण्ड)
१० वर्ष लामो युद्ध हाँकेर २०६२/०६३ को जनआन्दोलनपछि शक्तिमा उदाएका दाहालले पटक पटक सरकारको नेतृत्व गरिसके । अहिले उनै दाहाल आफ्नो साख बचाउने कसरतमा छन् । उनी हरेक पटक गठबन्धन फेरेर सरकारमा चलाउँछन्। अहिले उनी त्यही रस्साकस्सीमा देखिन्छन् । ७० वर्षीय दाहाल आफ्नो नेतृत्वको दशवर्षे युद्धले उब्जाएका संक्रमणकालीन मुद्दा समाधानमा जुटेका छैनन् ।
ती मुद्दा उनको प्राथमिकतामा देखिँदैनन् । फागुन २१ गते तोकिएको निर्वाचनका लागि यतिबेला उनी वाम एकताको नाममा विगतमा जस्तै सरकारसँग बार्गेनिङ गर्न सक्ने शक्ति जुटाउन लागिपरिसकेका छन् । लामो समयदेखि सरकार र पार्टीको नेतृत्वमा देउवा ओलीले जस्तै सिन्डिकेट जमाएका दाहाललाई पनि परिवर्तन अपाच्य भयो । नयाँ पार्टीमा पनि उनी संयोजककै भूमिकामा पुगेका छन् ।
माधवकुमार नेपाल
देशकै ठूलो दल नेकपा एमालेमा १५ वर्ष नेतृत्व सम्हालेका नेपाल अध्यक्ष ओलीको अहम् बढेको भन्दै ४ वर्षअघि नयाँ पार्टी खोल्न पुगे । तर पार्टी खोलेको ४ वर्षमै उनी प्रचण्डसहित नयाँ पार्टीमा सह–संयोजकको भूमिकामा पुगे । देशको मुख्य पार्टी हुँदै प्रधानमन्त्रीसम्म भइसकेका उनी एमालेभन्दा सानो दलको सहसंयोजक बनेका छन् । उनी एक पटक प्रधानमन्त्री हुने घनचक्करमा छन् ।
पार्टी विलय गराउने उनको निर्णयमा रामकुमारी झाँक्री, घनश्याम भुसााल लयायतले विद्रोह गरेरसाथ छाडे । रामकुमारी एमालेमा फर्किँदैछिन् भने घनश्याम नयाँ संघर्षतिर छन् । २००९ फागुन २३ गते जन्मिएका ७३ वर्षीय नेपालको नयाँ दलको यात्रा भने अनिश्चियले भरिएको छ ।
वामदेव गौतम
वाम गठबन्धको नारासहित दाहाल नेतृत्वको पार्टीमा ओत लिन पुगेका ज्येष्ठ नेता गौतम पनि अझै सकृय राजनीति छोड्ने पक्षमा छैनन् । उपप्रधानसहित गृहमन्त्री बनिसकेका उनी यतिबेला दाहाल नेतृत्वको नेपाली कम्युनिस्ट पार्टीमा विलय भएका छन् ।
२००९ असार २६ गते जन्मिएका ७८ वर्षीय गौतम २०२९ सालमा रुपन्देही जिल्ला कमिटी सचिवका रूपमा नेतृत्वमा आएका थिए । मदन भण्डारी र जीवराज आश्रितसँग मिलेर मुक्ति मोर्चा स्थापना गर्न उनको महत्वपूर्ण भूमिका थियो ।
झलनाथ खनाल
प्रधानमन्त्री र एमालेको अध्यक्ष बनिसकेका ७६ वर्षीय खनाल पनि यतिबेला प्रचण्डकै शरणमा पुगेका छन् । वाम गठबन्धन घोषणाको अन्तिम क्षणमा भृकुटीमण्डप पुगेका उनको गतिविधि हेर्दा उनी पनि नेतृत्व मोहमा परेर जुनसुकै तहको सम्झौता गर्न नहिच्किचाउने नेताका रूपमा देखिएका छन् ।
यसपटक आलीले बेवास्ता गरेपछि उनी नेपालकै पाइला पछ्याउँदै हिँडेका छन् । २००७ सालमा देशले राणाशासनबाट मुक्ति पाएको वर्ष जन्मिएका उनी विश्राम गर्ने मुडमा देखिँदैनन् ।
प्रतिक्रिया