काठमाडौं– असोज १८, १९, २० गते परेको भारी वर्षापछि आएको बाढी पहिरोमा परी इलाममा मात्रै ३९ जनाको जीवन गुमेको छ । उक्त अकल्पनीय विपत्तिबाट हजारौँ घाइते भएका छन् । घरबारविहीन कयौँले शरद ऋतुको चिसो रात कटाउन छानो र मानोका लागि सरकारसँग गुहार मागिरहेका छन् । सडक सञ्जाल ठप्प हुँदा खाद्यान्न, औषधी, पानी लगायतका अत्यावश्यक सामग्रीको अभाव झेल्नुपर्ने अवस्था छ । 

इलाम मात्र होइन, ताप्लेजुङ, भोजपुर, झापा लगायत समग्र देशनै केही वर्षयता प्राकृतिक विपत्तिबाट प्रताडित बनेको छ । इलामको अवस्थाबारे खबरहबले केही दिनदेखि त्यहीँ पुगेर जनता र भौगोलिक अवस्था निरीक्षण गरिरहेका नेकपा एमालेका नेता तथा निवर्तमान सांसद सुहाङ नेम्बाङ्सित गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश :

केही दिनदेखि यहाँले क्षतिग्रस्त गृह जिल्ला इलामलाई प्रत्यक्ष नियालिराख्नु  भएको छ ।  पीडितको घरदैलोमा पुगेर भेटघाट गरिरहनु भएको छ । इलामको अहिलेको अवस्थालाई कसरी व्याख्या गर्नुहुन्छ ? 

अहिले इलाममा बाढी पहिरोले जुन क्षति निम्त्यायो, त्यो भारी वर्षाले नै भयो । मेरो निरीक्षण र स्थानीयसँगको छलफल अनुसार यसरी माटो क्षयीकरण किन भयो भने कुनै भौगर्भिक तथा प्राविधिक अध्ययन बिनै डोजरले अस्तव्यस्तसँग बाटो खन्दा पहिरो खसेको देखियो । केही बस्तीको केशमा भने बस्तीमाथिको ठूलो बाँसघारीका कारण माटो खसेर तहसनहस पारेको पनि पाइयो । हामीलाई त्यहाँका जनताले यी लगायत अन्य धेरै फ्याक्टरले विपत्ति भोग्नुपरेको सुनाउनुभयो । आज भने हामी सबै निरीक्षण सम्पन्न गरी फिक्कल आएर बसेका छौँ । 

इलाममा बाढी पहिरो दुवै विपत्तिबाट अहिले त्यहाँका जनता पीडित छन् । स्थानीय के भन्छन् ?

अब जथाभाबी खनेर सडक लैजाने काम रोक्नुपर्छ । अब हामीले सडक विभागमा इन्जिनियर, सल्लाहकार लगायतका प्राविधिक व्यक्तिहरू हुनुहुन्छ । निर्माणमा उहाँहरूले हामीलाई सहयोग गर्नुहुनेछ ।

सबै जनासँग सहकार्य गरेर विकासका के कस्ता उपाय अपनाउँदा कम क्षति हुन्छ, त्यसमा अब सबै मिलेर इलामलाई फेरि ब्युँताउन लाग्नुपर्छ । अझै पनि देखाउन र रिझाउनका लागि काम गरियो भने यस्तो जनधनको क्षति दोहोरिने सुझाव यहाँका स्थानीयले दिनुभएको छ ।

बाढीको कुरा गर्दा खोलाले खेतबारी बगाएर बस्तीसम्म पुगेको देखिन्छ । धान रोप्ने समयमा तत्कालीन ऊर्जा तथा सिँचाईमन्त्री दीपक खड्काज्यूसंगको बैठकमा मैले तटबन्ध निर्माणका लागि  कुरा उठाएको थिएँ ।

हामीसँग ५/५ लाखको मात्रै बजेट आउँछ, त्यसले माईखोला, चुलाचुली मिसिएर खोला ठूलो हुने स्थानमा तटबन्ध बन्दैनथ्यो । कथमकदाचित त्यतिबेला नै सुनुवाइ भइदिएको भए राजदुवाली बस्ती लगायत कृषिजन्य भूभागमा परेको यति ठूलो धनजनको क्षति अहिले इलामले व्यहोर्नु पर्दैनथ्यो होला । 

सबैले अकल्पनीय विपत्ति भनिराख्दा आजभन्दा सात महिना अगाडि इलामको राजदुवाली भासिएको थियो  । सन्दकपुरमा पनि पहिलेदेखि बाढी पहिरोका कारण ठूलो क्षति भएको थियो । त्यो बेला पनि भू–गर्भविदलाई बोलाएर यहाँको माटो परीक्षणका लागि पहल भइरहेको थियो । त्यो कामका लागि समय लाग्यो । आज क्षति भोग्यौँ ।  

पहिरोको हकमा कुरा गर्दा मन्त्रीजीहरूसँग मैले पटक–पटक कुरा राखेको थिएँ । भू–गर्भविद्लाई बोलाएर माटोको अवस्था परीक्षण तथा इन्जिनियर विज्ञलाई बोलाएर बाटोको संरचना के कसरी बनाउने भन्ने छलफल नगरीकन यो समस्याको समाधान नहुने भएको छ । 

देशमा यतिबेला राजनीतिक उथलपुथल पनि छ । यस्तो अवस्थामा यहाँले गृह जिल्लालाई विपत्तिबाट उठाउन के–कस्तो प्रयास गर्दै हुनुहुन्छ ?

जब परिवर्तनले ढोका ढक्ढक्याउँछ, त्यसलाई सबैले सकारात्मक सदुपयोग गर्नुपर्छ, सपना देख्न सक्नुपर्छ । इलामलाई विपद् परेको बेला यहाँका जनतालाई राहत अनुभूत गराउन हाम्रो तर्फबाट जे–जे पहलकदमी गर्नुपर्छ, दिनरात नभनीकन काम गर्नुपर्छ । यसमा एउटा सकारात्मक सुरुवात के पाएँ भने सबै जना एक अर्कासँग हातेमालो गरेर विपद् व्यवस्थापनमा जुट्नुभएको छ । 

हिजो हामी ११ बजे राति निरीक्षणबाट फर्किराख्दा पनि केही व्यक्ति इलामको त्याङ भन्ने ठाउँमा स्वतःस्फूर्त डोजर लगाएर सफा गरिराखेको देखेँ । स्थानीयले गर्नैपर्ने भन्ने त कुनै आवश्यकता थिएन होला ।

तर पनि, उहाँहरू दिनरात नभनी खटिराख्नु भएको छ । विपत्तिमा देखिएको यो एकताले सकारात्मक सन्देश दिएको छ । यसलाई निरन्तरता दिन सरकार, निजी क्षेत्र सबै लाग्नुपर्छ ।

इलामलाई संकटग्रस्त क्षेत्र घोषणा गर्नुअघि पनि मैले विपद् प्राधिकरणमा गएर राहत व्यवस्थापनबारे सुझाव लिएको थिएँ । त्यसपछि गृह, अर्थ, भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रीसँग कुरा राखेको थिएँ । उहाँहरूले पहिलो चरणमा प्रत्येक परिवारलाई २/२ लाख र प्रति व्यक्ति १/१ लाख रुपैयाँका दरले राहत दिने बताउनुभएको थियो । अहिले पालिकामार्फत पनि त्यो काम भइरहेको छ । 

सरकारले राहतमा रकम मात्र भन्दा पनि पीडित परिवारका बालबालिकालाई पठनपाठनका लागि निशुल्क प्याकेज व्यवस्थापन तथा रोजगारीको सुनिश्चितता गरिदिनु पर्छ । उनीहरूलाई दीर्घकालीन निकास दिनु राज्यको दायित्व हो । त्यसका लागि निज क्षेत्रले पनि सहयोगका लागि आश्वासन दिनुभएको छ ।  तर राज्यले यसमा विशेष पहलकदमी लिनुपर्छ जस्तो लाग्छ ।  

यति ठूलो विपत्तिपछि मानवीय कोणबाट इलामवासीलाई कस्तो अवस्थामा पाउनुभयो ?

इलामेलीको मनोभावना साहसिक रहेको पाएको छु । परिवार गुमाएकाहरूको घर–घर पुग्ने क्रममा एक जना वृद्ध बुवा भेटिनु भो । उहाँले मलाई आफू नजिक बोलाउनुभयो ।

त्यतिबेला मलाई उहाँले बिलौना गर्नुहुन्छ होला भन्ने सोचेको थिएँ तर उहाँले त मलाई सबैभन्दा सुरुमा मुस्कानका भन्नुभयो– ‘बाबु , तिमी खाना खान्छौ ? होटेलमा पकाएको जस्तो मिठो त छैन तर यहाँ मैले खाना बनाएको छु सँगै खाने हो’ । यो हृदयविदारक कुराले म मौन बनेँ ।’ 

उहाँहरूमा परिवारसँगै पुस्तौँपुस्तादेखि बसेको, गरिखाएको घर, जग्गा जमिन गुम्दाको चोट त पुगेको छ । उहाँहरूले त्यति ठूलो पीडालाई स्विकारेर भावी सन्ततिका लागि अझै बलियो बनेर अगााडि बढ्नु पर्छ । सबैसँगै हिँड्नु पर्छ है भन्नुभएको छ । अघि बढ्ने साहस देखाउनु भएको छ । त्यसले एकातिर मलाई भावविव्हल बनायो । अर्को किसिमले भन्दा फरक खालको ऊर्जा थपिदियो । 

जनप्रतिनिधि आ–आफ्नो वडाक्षेत्रमा सक्रिय हुनुहुन्छ । म भने अजय कार्की नामका इन्जिनियर भाइसहित २ जना सचिवालयका साथी र एक जना कार्यालय सहयोगी ४ जना भएर मोटरसाइकलमा घर–घर पुगेका छौँ । समयमै नजाँदा स्थानीयले गुनासो गर्नुहुन्छ । सडकका कारण समयमै जताततै भ्याउन सक्ने अवस्था पनि हुँदैन । तथापि बेलाबखतमा हामीले के कसरी गर्ने भनेर उहाँहरूले छलफल गरिराख्नु भएकै छ । 

खाद्यान्न, औषधी, खानेपानी लगायतका अत्यावश्यक वस्तुहरूको अवस्था के छ ? 

यसलाई दुई वटा कोणबाट कुरा गर्न सकिन्छ । जसको घर पूर्ण रूपमा क्षतिग्रस्त भयो, उहाँहरूसँग आज केही बाँकी छैन । उहाँहरूको हकमा चाहिँ खाद्यान्न अभाव भएको देखिन्छ । तर अन्यको हकमा भने यहाँको उब्जनी राम्रै छ । अहिले नै अनिकाल लाग्ला भन्ने खालको अवस्था छैन । 

राजदुवाली खण्ड मर्मत सम्भारपछि हिजो केही गाडी पास गराइए पनि पुनः भासियो । यो खण्ड तत्काल सुचारु गर्न सकिने अवस्था छैन । त्यसको वैकल्पिक बाटो सिमलगोलाइ र बेलासेको बाटो खोल्न तत्काल ध्यान दिइएन भने पक्कै पनि केही दिनभित्रै इन्धन, खाद्यान्न, औषधी लगायतको अभाव हुने देखिन्छ । 

खानेपानी व्यवस्थापनमा विपत्तिपछि समस्या भएको छ । किनभने संरचनाहरू फुटेर ध्वस्त भएको अवस्था छ । पानीका लागि स्थानीयले पहलकदमी लिनुभएको थियो । तर त्यहाँ प्राविधिक विज्ञको आवश्यकता खड्किएको छ । त्यसका लागि केन्द्र र प्रदेश सरकारले चासो देखाएको सूचना पाएको छु । 

सडक विभाग वैकल्पिक सडकमा भन्दा पनि राजदुवाली मर्मतमा केन्द्रित रहेको देखिन्छ । तत्काल सवारी आवतजावत गराउन के कसरी काम गर्न उचित होला ?

मेची राजमार्ग अन्तर्गतको राजदुवाली निकै पुरानो इतिहास बोकेको सडक हो । यसले हाम्रा पुर्खादेखि हामीसम्मलाई सहजता दियो । यसको मर्मत गरिनुपर्छ । यसलाई जीवन्त राख्नुपर्छ । तर राजदुवालीमा अहिले मात्रै होइन, वर्षौदेखि समस्या छ । भित्ताबाट पानीको मुहान फुटेर त्यसको निकास नहुँदा पटक–पटक मेची राजमार्ग खण्डमा हिँड्ने यात्रुले सास्ती भोगेका छन् । 

यसरी निरन्तर समस्या दिइरहने राजदुवालीको दीर्घकालीन समाधानको विकल्प खोजिनु पर्छ । अहिले बुझ्नुपर्ने के छ भने यस खण्डको विकल्प बेलासे र जोगमाई–सिमलगोलाइ–तिल्केनीको बाटो हो । त्यहाँ हामीले बेलीबृज राखेर सुचारु गरिसकेका थियौँ । 

यो वैकल्पिक सडकबाट एउटा इलामको सदरमुकाम र अर्को पाँचथर– ताप्लेजुङ जोडिन्छ । भोलिका दिनमा फेरि राजदुवाली भासियो भने पटक–पटक मर्मत गरिन्जेल कुरेर बस्ने त ? त्यो त हुँदैन नि त । सोही कारण अड्किएर बस्नुपर्ने अवस्था आउन नदिन यी वैकल्पिक सडकको स्तरोन्नति गर्नैपर्छ । 

अहिलेको अवस्थामा एक अर्कालाई दोषारोपण भन्दा पनि सुरक्षित, संयमित भएर जनप्रतिनिधि, सरकारी निकाय र स्थानीय सबैले एक अर्कालाई थम्थुम्याउँदै हातेमालो गरेर उठ्नुको विकल्प छैन । इलामको हालको अवस्थालाई नजिकबाट नियाल्नु भएका निजीक्षेत्रदेखि आमनागरिकलार्ई सक्दो सहयोग अपिलसँगै सहयोग गर्नुहुने सबैलाई धन्यवाद भन्न चाहन्छु ।