सुर्खेत- कर्णाली प्रदेशमा खाद्यान्न बालीको उत्पादनमा ह्रास आए पनि तरकारी र फलफूल उत्पादनमा वृद्धि भएको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले गरेको कर्णाली प्रदेशको आर्थिक गतिविधि अध्ययन (आर्थिक वर्ष २०८१/८२) अर्धवार्षिक प्रतिवेदन अनुसार खाद्यान्न बाली उत्पादनमा ह्रास र तरकारी र फलफूल खेतीमा वृद्धि भएको पाइएको हो । 

कर्णाली प्रदेशको समग्र कृषि बालीले ढाकेको भू–क्षेत्र अघिल्लो वर्षको सोही अवधिको तुलनामा ०.११ प्रतिशतले घटेको छ । समीक्षा अवधिमा प्रमुख खाद्य बालीमध्ये धान, मकै गहुँ, कोदो र जौले ढाकेको क्षेत्रफलमा क्रमशः ५.११ प्रतिशत, ४.१६ प्रतिशत, ४.८६ प्रतिशत, ११.५२ प्रतिशत र १.३९ प्रतिशतले ह्रास आएको छ भने तरकारी र फलफूल बालीले ढाकेको क्षेत्रफलमा क्रमशः ३३.८८ प्रतिशत र ८.१७ प्रतिशतले वृद्धि भएको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । 

कर्णाली प्रदेशमा समग्र कृषि बालीको उत्पादन अघिल्लो वर्षको सोही अवधिको तुलनामा ३.०६ प्रतिशतले बढेको छ भने खाद्य, नगदे तथा अन्य बालीको उत्पादन ४.८३ प्रतिशतले घटेको र समीक्षा अवधिमा प्रमुख खाद्य बालीमध्ये धान, गहुँ कोदो र जौको उत्पादन १०.२५ प्रतिशत, १७.३१ प्रतिशत, २२.९२ प्रतिशत, ८.५५ प्रतिशतले घटेको छ भने मकैको उत्पादन ४.२४ प्रतिशतले बढेको प्रतिवेदनमा उल्लेख गरिएको छ । 

आर्थिक वर्ष २०८१/८२ को प्रथम अर्धवार्षिक अवधिमा तरकारी उत्पादन र फलफूल खेतीको उत्पादन क्रमशः २२.७४ प्रतिशत र ४४.७३ प्रतिशतले बढेको र समीक्षा अवधिमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट कर्णाली प्रदेशको समग्र कृषि क्षेत्रमा प्रवाहित कर्जाले कुल कर्जाको ८.७१ प्रतिशत हिस्सा ओगटेको छ । 

कृषि उपजले ढाकेको भु–क्षेत्र आर्थिक वर्ष २०८१/८२ को पुस मसान्तसम्म कर्णाली प्रदेशमा कृषि बालीले ढाकेको क्षेत्रफलमा ०.११ प्रतिशतले कमी आई तीन लाख ७३ हजार चार सय १६.२५ हेक्टर कायम भएको छ । गत अवधिमा यस्तो क्षेत्रफल ०.०१ प्रतिशतले वृद्धि भएको अहिले घटेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

खाद्य तथा अन्य बाली आर्थिक वर्ष २०८१/८२ को पुस मसान्तसम्म कर्णाली प्रदेशको खाद्य तथा अन्य बालीले ढाकेको क्षेत्रफलमा ३.४१ प्रतिशतले कमी आएको छ । आर्थिक वर्ष २०८१/८२ को पुस मसान्तसम्म धान र मकै बालीले ढाकेको क्षेत्रफलमा क्रमशः ५.११ प्रतिशत र ४.१६ प्रतिशतले कमी आएको छ । त्यसैगरी, गहुँ, कोदो, जौँ र फापर बालीले ढाकेको क्षेत्रफलमा क्रमशः ४.८६ प्रतिशत, ११.५२ प्रतिशत, १.३९ प्रतिशत र १२.२० प्रतिशतले कमी आएको छ ।

सबैभन्दा बढी उत्पादनमा जुम्लामा, कम डोल्पामा

कर्णाली प्रदेशमा रहेका १० जिल्लाहरूमध्ये खाद्य तथा अन्य बालीले ढाकेको कुल क्षेत्रफलमा जुम्ला जिल्लाले सबैभन्दा धेरै १९.१७ प्रतिशत र डोल्पा जिल्लाले सबैभन्दा कम २.३१ प्रतिशत हिस्सा ओगटेको छ । समीक्षा अवधिमा खाद्य तथा अन्य बालीले समग्रमा ८१.२० प्रतिशत हिस्सा ओगटेको छ ।

तरकारी तथा बागवानी समीक्षा अवधिमा बागवानी र तरकारी बालीले ढाकेको क्षेत्रफल क्रमशः १.५७ प्रतिशत र ४६.३२ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ । 

आर्थिक वर्ष २०८१/८२ को पुस मसान्तसम्म तरकारी तथा बागवानी बालीले ढाकेको क्षेत्रफल समग्रमा ३३.८८ प्रतिशतले वृद्धि भएको नेपाल राष्ट्र बैंक सुर्खेतका प्रमुख तथा उप–निर्देशक राजनप्रसाद रेग्मी बताए । 

‘कर्णाली प्रदेशमा रहेका १० जिल्लाहरूमध्ये तरकारी र बागवानी क्षेत्रमा सल्यान जिल्लाले सबैभन्दा धेरै २९.१३ प्रतिशत र मुगु जिल्लाले सबैभन्दा कम १.२६ प्रतिशत हिस्सा ओगटेको छ,’ उनले भने,‘समीक्षा अवधिमा तरकारी तथा बागवानी बालीले समष्टिगत कृषि बालीले ढाकेको कुल क्षेत्रफलको ७.५४ प्रतिशत हिस्सा ओगटेको छ ।’ 

आर्थिक वर्ष २०८१/८२ को पुस मसान्तसम्म कर्णाली प्रदेशमा फलफूल बालीले ढाकेको क्षेत्रफल ८.१७ प्रतिशतले वृद्धि भई ३६,२७४ हेक्टर पुगेको र कुल फलफूल बालीले ढाकेको क्षेत्रफलमध्ये सबैभन्दा बढी जुम्ला जिल्लाले ५८.३९ प्रतिशत क्षेत्रफल ओगटेको छ भने सबैभन्दा कम रुकुम पश्चिम जिल्लाले ०.७१ प्रतिशत भू–भाग ओगटेको उप–निर्देशक रेग्मीले बताए । 

खाद्य तथा अन्य बाली समीक्षा अवधिमा कर्णाली प्रदेशको खाद्य तथा अन्य बालीको उत्पादनमा ४.८३ प्रतिशतले ह्रास आएको छ । समीक्षा अवधिमा प्रमुख कृषि बालीमध्ये मकै बालीको उत्पादन ४.२४ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ । त्यस्तै, गत अवधिमा १२.०४ प्रतिशतले वृद्धि भएको धान उत्पादन समीक्षा अवधिमा १०.२५ प्रतिशतले घटेको छ । समीक्षा अवधिमा गहुँ , कोदो, जौ र फापरको उत्पादनमा क्रमशः १७.३१ प्रतिशत, १६.७३ प्रतिशत, १८.९८ प्रतिशत र २५.६९ ले कमी आएको छ ।

तरकारी उत्पादनमा वृद्धि

तरकारी तथा बागवानी समीक्षा अवधिमा कर्णाली प्रदेशमा तरकारी तथा बागवानी उत्पादन २२.७४ प्रतिशतले वृद्धि भई दुई लाख ३१ हजार चार सय २८ मेट्रिक टन पुगेको छ । गत अवधिमा यस्तो उत्पादन ६.०८ प्रतिशतले घटेको थियो । समीक्षा अवधिमा तरकारी उत्पादनमा २५.९७ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ भने गत अवधिमा तरकारी उत्पादनमा ७.४० प्रतिशतले ह्रास आएको थियो । त्यसैगरी, बागवानी उत्पादनमा १.७७ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ । 

फलफूल समीक्षा अवधिमा कर्णाली प्रदेशभित्र फलफूल उत्पादन ४४.७३ प्रतिशतले वृद्धि भई एक लाख छ हजार ३३ मेट्रिक टन पुगेको छ । समीक्षा अवधिमा प्रमुख फलफूलमध्ये सुन्तलाको उत्पादन उल्लेखनीय रूपमा वृद्धि भएको छ । 

त्यसैगरी, आँप, केरा र स्याउ उत्पादन क्रमशः १२.७४ प्रतिशत, ४१.०७ प्रतिशत र २.८० प्रतिशतले वृद्धि भएको छ । समीक्षा अवधिमा यस प्रदेशको कुल खाद्य तथा अन्य बाली उत्पादनमा सबैभन्दा बढी हिस्सा २२.९० प्रतिशत सल्यान जिल्लाको रहेको छ भने सबैभन्दा कम हिस्सा १.७० प्रतिशत डोल्पा जिल्लाको रहेको छ । 

त्यसैगरी, यस प्रदेशको कुल तरकारी तथा बागवानी उत्पादनको सबैभन्दा बढी हिस्सा सल्यान जिल्लाको(३५.० प्रतिशत) रहेको छ भने मुगु जिल्लाको सबैभन्दा न्यून ०.९० प्रतिशत हिस्सा रहेको छ । त्यस्तै, फलफूल उत्पादनमा सबैभन्दा बढी हिस्सा (३०.९४ प्रतिशत) सुर्खेत जिल्लाको रहेको छ भने सबैभन्दा कम जाजरकोट जिल्लाको (२.६९ प्रतिशत) रहेको छ ।

अण्डा उत्पादन बढ्यो, मासु र दूधको उत्पादन घट्यो

कर्णालीमा पशुपन्छी तथा माछा उत्पादन समीक्षा अवधिमा दूध उत्पादनमा ९.०८ प्रतिशतले ह्रास आई ४३,६०२.१३ हजार लिटर कायम भएको छ । गत अवधिमा यो उत्पादन ८.४३ प्रतिशतले वृद्धि भएको थियो । त्यस्तै, समीक्षा अवधिमा मासु उत्पादनमा १.०८ प्रतिशतले ह्रास आएको छ भने गत अवधिमा १७.३१ प्रतिशतले कमी आएको थियो । 

समीक्षा अवधिमा कर्णाली प्रदेशमा अण्डा उत्पादनमा १३.३२ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ । गत अवधिमा यो उत्पादनमा २.०५ प्रतिशतले ह्रास आएको थियो । समीक्षा अवधिमा माछा उत्पादन १.१३ प्रतिशतले वृद्धि भई २०९.४६ मेट्रिक टन पुगेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । 

राष्ट्र बैंकले के छन् कृषि क्षेत्रमा औँल्याएका चुनौती सम्भावना

कर्णाली प्रदेशका पहिचान एवम् निर्यात योग्य रैथाने तथा प्राङ्गारिक उत्पादन जस्तै: मार्सी चामल, चिनो, फापर, कोदो, कागुनो, कुरिलो, जुनेलो, लट्टे, सिमी लगायतका कृषि उपजहरूको संरक्षण र प्रवर्द्धन गर्दै ब्राण्डिङ् गरी बजारीकरण गर्नु चुनौतीपूर्ण रहेको र कृषि क्षेत्रको प्रतिस्पर्धात्मक क्षमता अभिवृद्धि गर्नका लागि आवश्यकता अनुरूप नीतिगत, प्रक्रियागत र संस्थागत सुधारहरू गर्नु चुनौतीपूर्ण रहेको उप–निर्देशक रेग्मीले बताए । 

उनका अनुसार कृषि तथा पशुजन्य उत्पादनमा हानिकारक विषादी, रसायन तथा एन्टिबायोटिक्सको प्रयोग कम गरी जनस्वास्थ्यमा पर्न जाने नकारात्मक प्रभाव कम गर्दै लैजानु चुनौतीपूर्ण रहेको र कृषि तथा पशुजन्य वस्तुको उत्पादन, प्रशोधन र बजारीकरणलाई लागत प्रभावकारी बनाउनु कृषि क्षेत्रको व्यापारलाई सन्तुलनमा राख्नु, गुणस्तर र स्वच्छता नियमन कार्य प्रभावकारी तुल्याई नाफामूलक र प्रतिस्पर्धात्मक बनाउनु, कृषि क्षेत्रको उत्पादन वृद्धि गरी आत्मनिर्भर बन्नका लागि संघ, प्रदेश र स्थानीय तहको लगानी एवम्सेवालाई थप प्रभावकारी बनाई अन्तर सरकार सहकार्य र समन्वय चुस्त बनाउनु चुनौतीपूर्ण छ ।

कृषि क्षेत्रको सम्भावनामा कृषि उपजको मूल्य निर्धारण व्यावहारिक भई सहज बजारको पहुँच हुन सकेमा यस क्षेत्रमा कृषि उद्यमको विकास गरी रोजगारीको वृद्धि गर्न सकिने उच्च सम्भावना रहेको र स्वदेशमा बढ्दै गरेको कृषि क्षेत्रको प्राविधिक जनशक्तिलाई आधुनिक कृषि प्रणालीसँग आबद्ध गर्दै कृषि उद्यमको विकास गरी रोजगारीको वृद्धि गर्न सकिने उच्च सम्भावना रहेको जनाएको छ ।

कृषि तथा जडीबुटीजन्य कच्चा पदार्थको भण्डार भएकाले कृषि तथा जडीबुटी सम्बन्धी उद्योग सञ्चालन गरी युवाहरूलाई उद्यमी बनाउँदै रोजगारी सिर्जना गर्न सकिने सम्भावना रहेको र यस प्रदेशको हिमाली तथा उच्च पहाडी क्षेत्रहरूमा भेडा, च्याङ्ग्रा र चौरीपालन व्यवसाय प्रवर्द्धन गर्न सकिने उच्च सम्भावना रहेको छ । यस्ता क्षेत्रमा पशुपालन व्यवसाय प्रवर्द्धन भएमा ऊन, दूध, छुर्पी र मासुको उत्पादन समेत वृद्धि हुने देखिन्छ । 

अन्य पहाडी जिल्लाहरूमा व्यावसायिक बाख्रापालन, गाई/भैंसीपालनको सम्भावना रहेको र यस प्रदेशको जुम्ला लगायतका हिमाली जिल्लामा व्यावसायिक स्याउ, ओखर खेती तथा अन्य पहाडी जिल्लाहरू दैलेख, सुर्खेत, कालिकोट, सल्यानमा व्यावसायिक सुन्तला, केरा, आँप खेतीको उच्च सम्भावना रहेको जनाएको छ ।