काठमाडौँ – आम नेपालीहरूको मुख्य चाड दशैँ आउन अब महिनादिन पनि बाँकी छैन । दशैँलगत्तै तिहार र छठ लगायत ठूला पर्व पनि आउँदैछन् ।

चाडबाडका बेला बजारमा बस्तु तथा सेवाको माग उच्च हुन्छ । त्यसैले देशका तीन ठूला चाडपर्वमा माग हुने सामान उत्पादन र आयातमा व्यापारीहरू पनि ढिलोमा साउनदेखि नै सक्रिय हुन्छन् ।

परनिर्भर अर्थतन्त्रमा रमाउन अभ्यस्त भइसकेका नेपालीको चाडबाडको रौनक पनि सीमाबाटै भित्रन्छ । बढ्दो मध्यमवर्गको दशैँमा रौनक थप्न नयाँ लुगा र फलफूलदेखि स्मार्टफोन र गाडीसम्म भित्रने उत्तरतर्फको केरुङ (रसुवा) र तातोपानी (सिन्धुपाल्चोक) दुबै नाका भने यतिबेला ठप्प छ ।

नेपाल–चीन सीमामा पर्ने ल्हेन्देखोलामा अकस्मात् आएको बाढीले सडक र पुल बगाउँदा गत असार २४ गतेदेखि नै रसुवागढी–केरुङ नाका बन्द छ । नाका खुलाउनेगरी हालसम्म कुनै काम नभएको रसुवा भन्सार कार्यालय प्रमुख तुल्सीप्रसाद भट्टराई बताउँछन् ।

‘बाढीका बेला रोकिएका बाहेक अन्य कुनै काम गर्न सक्ने अवस्था छैन, चीनबाट सीधै आउने मुख्य नाका यही थियो, अवरुद्ध भएको छ’, भट्टराईले भने, ‘उता तातोपानी नाका पुग्ने सडक पनि अवरुद्ध भइरहेको छ, यसले उपभोक्ताका लागि लागत बढ्न सक्छ भने राजस्व सङ्कलनमा पनि असर पर्छ ।’

तातोपानी नाका ६ दिनदेखि ठप्प, ५०० कन्टेनर चीनमै

बाढीपछि स्याफ्रुबेँसी–रसुवागढी सडकखण्ड मर्मत गरी हप्तादिन सडक खुले पनि साउन १४ गते आएको बाढीले चीनतर्फ स्थल सम्पर्क पुनः टुटेको हो ।

‘एक महिनादेखि यताबाट चीनसँग सडकसम्पर्क टुटेको छ, सडक विभागबाट मर्मतको प्रयास जारी छ, बाढीले पूर्णरूपमा बगाएको भन्सारयार्ड (टिमुरे सुख्खा बन्दरगाह) पुनःनिर्माण गर्नुपर्नेछ, त्यो पनि सुरु हुन सकेको छैन’, भट्टराईले भने ।

उनका अनुसार, मितेरी पुल नबनदासम्म नाका सञ्चालन हुने अवस्था छैन । नेपालतर्फबाट अहिलेसम्म केही काम भएको छैन भने चीन सरकारले नाका जोड्ने मितेरी पुल निर्माण प्रक्रिया थालेको छ । चिनियाँ पक्षले सकेसम्म एक महिनाभित्रै बेलीब्रिज जडान गर्ने जानकारी प्राप्त भएको छ ।

नेपाल र चीनबीच ७० प्रतिशत व्यापारिक गतिविधि रसुवागढी नाकाबाटै हुन्छ । आफूले लैजानेभन्दा नेपालले ल्याउने मालसामान उल्लेख्य भएकाले यो नाका सञ्चालन गर्न चीनले नै हतारो देखाइरहेको हो । तर, नेपालतर्फको सडक पूर्वाधार पुनःनिर्माण र मर्मत नगरेसम्म पुल बन्दैमा चीनबाट मालसामान भित्र्याउन सहज हुनेछैन ।

यसको विकल्पमा चीन तर्फको दोस्रो ठूलो नाका तातोपानी हो । तर, गत साउन ७ गते भोटेकोशी गाउँपालिका–२, कोदारी बजार नजिकै पर्ने इकुमा खसेको पहिरोले अरनिको राजमार्ग पूर्ण रूपमा अवरुद्ध हुँदा तातोपानी नाका पनि ठप्प छ ।

अविरल वर्षाका कारण पहिरो नरोकिँदा करिब ३५ वटा कन्टेनर नेपालतर्फ र ५०० जति कन्टेनर चीनतर्फ रोकिएको तातोपानी भन्सार कार्यालय अधिकृत सूर्यप्रसाद काफ्लेले बताए ।

‘सडक पूर्ण रूपमा खुलाउन प्रयास भए पनि सकिएको छैन, ५ गतेसम्म रोकिएकामध्ये केही सवारीसाधन ६ गते नेपाल छिरेका थिए । ७ गते फेरि पहिरो खस्यो, ८ गते साँझपख पनि केहीबेर यातायात सञ्चालनमा ल्याउन सकिएको थियो, तर त्यसपछि खसेको पहिरो हालसम्म हटाउन सकिएको छैन, भोलिसम्म सडक खुलाउन त सकिएला, तर अविरल वर्षाका कारण सडक पुनः अवरुद्ध हुने जोखिम छ’, काफ्लेले भने ।

चीनबाट ल्याइएका सामान नाकामै थन्किँदा व्यापारीले सरकारलाई सक्दो सहयोग गरेरै भए पनि नाका सञ्चालन गर्न अपिल गरिरहेको नेपाल चेम्बर अफ कमर्शको सूचना तथा प्रसारण समितिका संयोजक दीपककाजी तुलाधर बताउँछन् ।

‘व्यापारीहरू अलपत्र परेका छन्, सामान महिनौँदेखि नाकामा थन्किएको छ, लगानी डुब्ने अवस्था छ, हामीले सरकारलाई व्यापारीको पक्षबाट कुरा राखिसकेका छौँ’, तुलाधरले भने, ‘केरुङ नाका सरकारले तत्काल खोल्ने देखिँदैन, त्यसैले व्यवसायीहरूले ह्यूमपाइप खरिद गरेरै भए पनि तातोपानी नाका खुलाउन चाहिरहेका छन् ।’

लामो समयसम्म सामान नेपाल भित्र्याउन नसके बजार आपूर्ति कम हुनेमात्रै होइन् व्यापारी नै पलायन हुने अवस्था बन्न सक्नेमा सरकारले समयमै ध्यान दिन जरुरी रहेको तुलाधर बताउँछन् ।

पहिरोका कारण बाटोमा अड्किएका करिब ५०० कन्टेनरलाई दैनिक १५ हजार रुपैयाँ थप गर्नुपर्दा व्यापारी मारमा परेको नेपाल उद्योग वाणिज्य सङ्घ सिन्धुपाल्चोकका अध्यक्ष बुद्धराज बस्नेत बताउँछन् ।

‘नेपालको ड्राइपोर्टसम्म सामान ल्याउन नपाउँदा आउँदै गरेका करिब ८०० कन्टेनरका सामान चीनको ल्हासा र नेलम शिगात्सेका वायरहाउसमा भाडा तिरेर थन्क्याउनु परेको छ । नाकानजिक आइसकेका चार/पाँच सय कन्टेनर अड्किदा त्यहाँ पनि दैनिक १५ हजार रुपैयाँ थप्नुपरेको छ,’ बस्नेत भन्छन् ।

फलफूल र तरकारी लगायत कुहिने सामान पहिरो रोकिएको समयमा बोकाएर वारपार गराउन प्रतिकन्टेनर १ लाख ५० हजार रुपैयाँ खर्च भइरहेको उनले बताए । थपे, ‘कुहिन दिनुभन्दा भनेर बोकायो, उता पहिरो खसिरहेकाले बोक्नेकोे ज्यान पनि जोखिममा, व्यापारी पनि उल्टै खर्चमाथि खर्चमा !’

चीनबाट १० दिनमा नेपाल आइपुग्ने सामान रसुवा र तातोपानी नाका छोडेर विकल्पका जलमार्ग तथा अन्य मार्गबाट सामान ल्याउँदा ४० दिनसम्म लाग्छ । त्यसैले पनि जोखिम मोलेर काम गर्नुपरेको बस्नेतले बताए ।

‘सडक डिभिजन कार्यालय निरन्तर रूपमा लागिराखेको छ, सडकमाथिको भूभाग समेत जोखिममा रहेकाले त्यहाँका बस्ती जोगाउनेगरी काम गर्नुपरकाले पनि ढिला भइरहेको छ,’ बस्नेतले भने ।

अस्थायी रूपमा सडक खुलाउन ट्रयाक खोल्ने र दीर्घकालीन समाधानका लागि विभागले विज्ञ खटाएर अनुसन्धान गरिरहेको सिन्धुपाल्चोकका प्रमुख जिल्ला अधिकारी वन्धुप्रसाद बास्तोलाले बताएका छन् ।

‘८ गते खसेको पहिरो फालेर अहिले ट्रयाक तयार गरिसकेका छौँ, अब ग्राभेल हालेपछि भोलिसम्म एकतर्फी गाडी पार हुन्छन्, विभागबाट भूगर्भविद् र पहिरोका जानकारहरू खटाएर अनुसन्धान भइरहेको छ’, बास्तोलाले भने ।

वि।सं। २०७२ को भूकम्पले जमिन नराम्ररी चर्किएको कोदारी क्षेत्रमा जतिपटक सडक खुलाए पनि पहिरो झर्ने समस्या दोहोरिइरहेको छ ।

राजस्वमै प्रभाव !

नाकाबाट द्विदेशीय कारोबार सामान्य अवस्थामा छँदा तातोपानी भन्सार कार्यालयले लक्ष्यभन्दा उल्लेख्य बढी राजस्व सङ्कलन गरेको थियो ।

आर्थिक वर्ष २०८०/०८१ मा आठ अर्ब ४२ करोड रुपैयाँ राजस्व सङ्कलन गर्ने लक्ष्य पाएकोमा भन्सारले १३ अर्ब २२ करोड रुपैयाँ सङ्कलन गरेको थियो ।

यस्तै, २०८१/०८२ मा २१ अर्ब ७३ करोड रुपैयाँ राजस्व सङ्कलन गर्ने लक्ष्य राखिएकोमा लक्ष्यको ८७ प्रतिशत अर्थात् १८ अर्ब ८६ करोड रुपैयाँमात्र भन्सार सङ्कलन भएको थियो । गत आर्थिक वर्षको सुरुदेखि नै यो नाका हुँदै चीन पुग्ने सडक तारन्तार अवरुद्ध भएको थियो ।

चालू आर्थिक वर्षका लागि २४ अर्ब ४७ करोड रुपैयाँ राजस्व सङ्कलन गर्ने लक्ष्य पाएको उक्त भन्सार डेढ महिनामा १० दिन पनि पूर्ण रूपमा सञ्चालन हुन सकेको छैन ।

यता; रसुवा भन्सार नाकाले २०८१/०८२ मा ३० अर्ब २० करोड रुपैयाँ बराबरको लक्ष्य पाएकोमा ९९.८१ प्रतिशत अर्थात्‌ करिब ३० अर्ब १५ करोड रुपैयाँ राजस्व सङ्कलन गरेको थियो । २०८०/०८१ मा २० अर्ब ९९ करोड रुपैयाँ राजस्व सङ्कलन लक्ष्य राखिएकोमा २० अर्ब २१ करोड रुपैयाँ सङ्कलन भएको थियो ।

गत असारमा आएको बाढीका कारण थलिएको रसुवा भन्सारका लागि सरकारले चालु आर्थिक वर्षमा ४० अर्ब १६ करोड रुपैयाँ बराबर राजस्व सङ्कलन लक्ष्य दिएको छ । जबकि उक्त नाका कहिले र कसरी सञ्चालन गर्ने भन्नेबारे सरकारले हालसम्म पनि कुनै ठोस आधार प्रस्तुत गर्न सकेको छैन ।