जाडोमा तात्न थालेको नेपाली राजनीति | Khabarhub Khabarhub

जाडोमा तात्न थालेको नेपाली राजनीति


२५ मंसिर २०७७, बिहीबार  

पढ्न लाग्ने समय : 4 मिनेट


0
Shares
  • change font
  • change font
  • change font

राजावादीहरूको प्रदर्शनबाट निकै हलचल मच्चिन थालेको देखिन्छ । अहिलेसम्ममा नेकपाबाट जनार्दन शर्मा, जनता समाजवादी पार्टी (जसपा) बाट बाबुराम भट्टराई र उपेन्द्र यादव एवं नेपाली कांग्रेसबाट रामचन्द्र पौडेलले प्रतिक्रिया जनाएका छन् ।

यीमध्ये जनार्दन शर्मा र बाबुराम हालैका माओवादी हुन् भने उपेन्द्र उनीहरू सहयात्री नै हुन् । रामचन्द्र पौडेलको लागि कांग्रेस महाधिवेशनमा माओवादी शुभचिन्तक रहिसकेका कृष्ण सिटौलालाई रिझाउनुपर्ने बाध्यता छ । यसैगरी प्रतिक्रिया जनाउने अरू सबै पनि पश्चिमा शक्ति केन्द्र र मिसनरीसँग साँठगाँठ रहेकाहरू छन् ।

सत्तारूढ नेकपा आन्तरिक शक्ति संघर्षमा अल्झिरहेका कारण प्रचण्ड यस मामिलामा प्रत्यक्ष प्रवेश गर्न नचाहेका देखिन्छन् । प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीका लागि यो विरोध प्रदर्शन रणनीतिक उपयोगिता अनुकूल हुनसक्ने सम्भावना छँदैछ । कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवाको हकमा राजवादीको प्रदर्शनले २०४७ को संविधान पुनर्वहाली गराउने माग अघि सारेकोले कांग्रेसको हालीमुहाली फर्काउन सहयोगी हुन पनि सक्छ ।

संघीयताबाट चिढिएको अभिजात्य वर्गमा यो आन्दोलनले शासनसत्ता पुनः काठमाडौँ केन्द्रित बनाउन सफल हुने आशाको सञ्चार गराएको छ । यता दोस्रो जनआन्दोलनको माग नभए पनि संविधानमा समावेश गरिएको धर्मनिरपेक्षता नेपालमा स्थापित गराउन खोज्ने शक्तिहरूका लागि धेरै मिहिनेत गरेर हटाइएको हिन्दुत्व पुनस्र्थापनाको कल्पना मात्रले पनि तिलमिलाउने अवस्था बन्दै गएको देखिन्छ ।

नेकपाको आन्तरिक किचलो जारी रहेको बेला विभिन्न मागसहित संघीय राजधानी काठमाडौँ केन्द्रित राजावादीहरूको प्रदर्शनले सबैको ध्यान तानेको छ । सातौँपटक बनाइएको संविधान पनि विवादास्पद हुन पुगेको छ । हुनत वर्तमान संविधान पनि सहमतिको दस्तावेज मात्रै हो । यसमा भएको शासन प्रणालीसम्बन्धी संसदीय व्यवस्था माओवादी पक्षले सुरुदेखि नै रुचाएको छैन । बेलाबखत प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारी राष्ट्रपति चाहिन्छ भनेर बहस चलाउने प्रयास त्यसैको परिणाम हो ।

यो संविधानको मूल मर्म संघीयता, गणतन्त्र र धर्मनिरपेक्षताबारे अहिलेसम्म सबैको सहमति बनेको छैन । यसमा पनि सबैभन्दा बढी विवाद धर्मनिरपेक्षताबारे रहेको छ । दोस्रो जनआन्दोलनमा नसुनिएको धर्मनिरपेक्षताबारे कोही पनि जिम्मेवारी स्वीकार गर्न चाहँदैन । त्यसैले आम जनमानसमा ‘हिन्दु राष्ट्र’ नभन्नु राष्ट्रिय पहिचान समाप्त पार्ने षडयन्त्र हो भन्ने बुझाइ रहेको पाइन्छ । विगतमा राजतन्त्र र हिन्दु राज्यको अवधारणा एकसाथ चलाइएकोले धर्मसापेक्ष राज्यको मागलाई राजा फर्काउने प्रयास भन्दै भ्रमित पार्न खोजे पनि हिन्दुत्व समर्थकहरूको संख्या बढ्दै गएको देखिन्छ ।

प्रत्यक्ष वा संवैधानिक राजतन्त्रात्मक व्यवस्थासहितका धेरै मुलुक हुँदाहुँदै विश्वको एकमात्र हिन्दु राष्ट्रको गौरवशाली अतीतप्रति अन्तरआत्माको लगावले आमनेपाली अझै पनि आत्मीयता महसुस गर्नु स्वाभाविकै हो । सनातनी, बौद्ध र किरातको आध्यात्मिक आधार ॐकारबाट प्रारम्भ हुने भएकोले ढिलोचाँडो एकरूपता हुने नै छ । तथापि राजतन्त्रलाई हिन्दुत्वको पर्यायवाची बनाइएकोले कतिपय सहमत पक्षलाई खुलेर समर्थन गर्न असजिलो भएको छ । यथार्थमा हिन्दुवादी शासन प्रणालीका विभिन्न आयामहरूमध्ये राजतन्त्र एउटा आयाममात्रै हो ।

देश कुनै न कुनै प्रकारको नयाँ खाले द्वन्द्वोन्मुख रहेको देखापर्न थालेको छ । माओवादी विद्रोह हुँदा चन्दा सङ्कलन अभियानमा प्रवेश गर्नुपूर्व सुरक्षा निकायमाथि आक्रमण भएको थियो । विगतको आतङ्कमा विप्लव समेतको संलग्नता रहेकोले यसपटक सोझै अर्थ संकलनमा ध्यान केन्द्रित गरेका छन् ।

संघीयता भनेको परस्पर बाँडेर सहमतिका आधारमा सञ्चालन हुने प्रणाली हो । समकालीन विश्व राजनीतिमा संघीयतालाई अपेक्षाकृत बढी समावेशी मानिएको छ । पछिल्लो समयमा यसबारे नकारात्मकता थपिँदै गएको छ । नेपालमा वर्तमान सात प्रदेशको शासकीय स्वरूपमा रहेको राज्य संरचनामा प्रदेश २ बाहेक अन्य सबै प्रदेश नेकपाबाट नियन्त्रित छन् ।

संघीय सरकारले अपेक्षित सहयोग नगरेको आरोप लगाउँदै आएको प्रदेश २ दुईको जसपा सरकारले प्रादेशिक विकासको नाममा पोखरी सौन्दर्यीकरणजस्ता काम देखाएकोले जनता माझ संघीयताप्रति सकारात्मक सोच बन्न सकेको छैन ।

त्यसैगरी, बारम्बार हुने नेकपाको आन्तरिक राजनीतिक किचलोमा पार्टीको विवाद मिलाउन महामहिम राष्ट्रपतिको संलग्नताले गणतन्त्रलाई नै विवादित बनाइदिएको छ । नेपालको वर्तमान संविधानले आलङ्कारिक राष्ट्र प्रमुख स्वीकार गरेको छ जसअनुसार दलगत माध्यमबाट निर्वाचित भए पनि पदासीन राष्ट्रपतिले राष्ट्रिय विषयबाहेक अन्य कुनै प्रकारको मुद्दामा दलसँग प्रत्यक्ष वा परोक्ष संलग्नता जनाउनु हुँदैन । वर्तमान राष्ट्रपतिले यो पक्ष बेवास्ता गर्दा नेपालको बौद्धिक वर्गमा पनि संविधानप्रति असन्तुष्टि बढ्दै गएको देखिन्छ ।

यसैबीच राजावादीहरूको प्रदर्शनलाई ध्यानमा राखेर सरकार प्रधानमन्त्रीले सर्वदलीय बैठक आयोजना गरे । यसमा प्रायःजसो राजनीतिक दलका नेताहरूले सरकारको कामप्रति गम्भीर असन्तुष्टि प्रकट गरे । आफ्नै पार्टीलाई समेत आजित पारिसकेको वर्तमान सरकारको क्रियाकलापबाट संघीयता र गणतन्त्र समेत संकटमा परेको देखिन्छ ।

राजावादीहरूको प्रदर्शन राजधानीसम्म पुगेपछि नेत्रविक्रम चन्द ‘विप्लव’ समूहको सक्रियता पनि बढेको छ । माओवादी विद्रोहको झलक दिने गरी मोरङको एक दुर्गम गाउँमा एकजना शिक्षकको हत्या भएको छ । चन्द समूहले एक विज्ञप्तिमार्फत घटना स्वीकार्दै प्रतिकार गर्दा मारिएको जिकिर गरेको छ । प्रधानमन्त्री ओलीले हिसात्मक द्वन्द्व फर्काउन खोज्ने प्रयास बताएका छन् ।

यी सबै प्रसङ्गको विवेचना गर्दा देश कुनै न कुनै प्रकारको नयाँ खाले द्वन्द्वोन्मुख रहेको देखापर्न थालेको छ । माओवादी विद्रोह हुँदा चन्दा सङ्कलन अभियानमा प्रवेश गर्नुपूर्व सुरक्षा निकायमाथि आक्रमण भएको थियो । विगतको आतङ्कमा विप्लव समेतको संलग्नता रहेकोले यसपटक सोझै अर्थ संकलनमा ध्यान केन्द्रित गरेका छन् ।

परम्परावादीहरूका लागि राजा र हिन्दुत्वमध्ये प्राथमिकताको अभाव, प्रजातान्त्रिक शक्तिहरूको धर्म सापेक्ष वा निरपेक्षताबारे प्रष्ट हुन नसक्नु तथा वामपन्थी पक्षधरहरूको जनवाद र बहुदलीय जनवाद बीचको अन्तरद्वन्द्व जारी रहेकोले यथास्थितिको निरन्तरता कायम रहने देखिन्छ ।

द्वितीय विश्व युद्धपछि द्विध्रुवीय शक्ति केन्द्र बनेको विश्व राजनीतिलाई सोभियत संघको पतनपछि एकल विश्व व्यवस्थातिर तान्ने अमेरिकी प्रयास अहिले बहुध्रुवीय शक्ति सन्तुलनको दिशामा अग्रसर भएको छ । अमेरिका, चीन, युरोपियन युनियनसहित दक्षिण एसियामा यसका मार्गचित्र कोरिँदै छन् । त्यसैले गम्भीर र महत्वपूर्ण रणनीतिक भूअवस्थिति रहेको नेपालको भूमिका सम्भावित राजनीतिक शक्ति संघर्षको क्रममा संवेदनशील बन्दै गएको देखिन्छ ।

हिमालय क्षेत्रमा अवस्थित सामरिक महत्वको यो भूभाग विश्व राजनीतिमा निर्णायक भूमिका निर्वाह गर्दै आएका शक्ति राष्ट्रहरूका लागि सदैव चाखलाग्दो रहँदै आएको छ । समकालीन विश्व राजनीतिमा दोस्रो र तेस्रो स्थान बनाउन सफल हुँदै गएका चीन र भारतका बीचमा अवस्थित नेपालको रणनीतिक महत्व यी दुवै देशको सीमा विवाद बल्झिएपछि झन् बढेको देखिन्छ ।

यी दुवै एसियाली राष्ट्रमा धार्मिक मान्यतामार्फत नियन्त्रणको प्रयास ब्रिटिश औपनिवेशिक कालखण्डभन्दा पहिलादेखि जारी छ । नेपालको एकीकरण अभियानपूर्व नै ललितपुर (पाटन) केन्द्रित मिसनरी गतिविधि हुने गरेको तथ्य छ, जसलाई तत्कालीन राजा पृथ्वीनारायण शाहले देश निकाला गरेर समाप्त पारेका थिए ।

यसैगरी, चीनमा कम्युनिष्ट शासन प्रणाली भए पनि अधिकांश चिनियाँ जनताको विश्वास बौद्ध धर्ममा छ । नेपाललाई आधार बनाएर चीन प्रशासित तिब्बतियन क्षेत्रमा धार्मिक असन्तुलन निर्माण गर्न उत्तरको सीमावर्ती इलाकाहरूमा विगत लामो समयदेखि प्रयास जारी छ । नेपालभित्र हुने अस्थिर अवस्थाको सूक्ष्म विश्लेषण गर्ने हो भने यहाँको अन्तहीन विवादको परिस्थितिको कारक तत्वको मूलमा धार्मिक संघर्ष नै भेटिन्छन् ।

अहिले देखापरेको राजनीतिक अस्थिरताको भित्री कुरा पनि लोकतान्त्रिक व्यवस्थाको नाममा चलाइएको धर्मान्तरण नै हो । राजावादीहरूको प्रदर्शनलाई लक्षित गरी उग्र प्रतिक्रिया दिने समूहबारे अध्ययन गर्दा यसको पुष्टि हुन्छ ।

राजावादीहरूले पनि मौकामा चौका हान्ने कोशिस गर्दै छन् । नखोजिएको धर्मनिरपेक्षतालाई हठात् राजनीतिक मान्यता दिएपछि अवाक भएको नेपाली जनमानसले यसमा कहिले पनि अपनत्व महसुस गरेको थिएन । सत्ताको दबाबमा परेर मौन बसेको जमातभित्र भुसको आगो झैँ सल्बलाहट छ ।

बहुकोणीय राजनीतिक शक्ति संघर्षजस्तो देखिने नेपालको वर्तमान जटिलताहरूको निराकरण अन्ततः परम्परावादी, प्रजातान्त्रिक र वामपन्थी ध्रुवीकरण गरेर टुङ्गिने विषय हो ।

क्रमिकरूपमा सांस्कृतिक क्रान्तितर्फ उन्मुख सामाजिक अवस्थालाई राजावादीहरूले राजतन्त्रको पक्षमा ठान्दै सडक तताउने काम गर्न थालेका छन् । भावनात्मक कारणले उठान भएको परिस्थितिमा बलेको आगो ताप्ने सुविधा लिन राजनीतिक शक्तिहरू मैदानमा उत्रिएका छन् ।

नेपालको राजनीतिक क्षेत्रमा वास्तविक द्वन्द्व प्रजातान्त्रिक शासन र जनवाद बीचको हो ।

पूर्वमाओवादीहरू प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारी राष्ट्रपतीय प्रणालीका लागि कोशिस गर्दै छन् । प्रजातान्त्रिक शक्तिहरूको अन्तरद्वन्द्व निष्कर्षमा पुग्न नसकेकोले बहुमत भए पनि निर्णायक अवस्थामा पुग्न सफल हुन सकेको छैन । अहिले जनवादी पक्षधरहरू र इसाई मिसनरी बीच अन्तर्घुलनको स्थिति बनेको छ । दुवैले एकअर्कालाई उपयोग गर्दै आआफ्ना लक्ष्य पूरा गर्न खोजेको देखिन्छ ।

बहुकोणीय राजनीतिक शक्ति संघर्षजस्तो देखिने नेपालको वर्तमान जटिलताहरूको निराकरण अन्ततः परम्परावादी, प्रजातान्त्रिक र वामपन्थी ध्रुवीकरण गरेर टुङ्गिने विषय हो । परम्परावादीहरूका लागि राजा र हिन्दुत्वमध्ये प्राथमिकताको अभाव, प्रजातान्त्रिक शक्तिहरूको धर्म सापेक्ष वा निरपेक्षताबारे प्रष्ट हुन नसक्नु तथा वामपन्थी पक्षधरहरूको जनवाद र बहुदलीय जनवाद बीचको अन्तरद्वन्द्व जारी रहेकोले यथास्थितिको निरन्तरता कायम रहने देखिन्छ ।

प्रकाशित मिति : २५ मंसिर २०७७, बिहीबार  ९ : ०१ बजे

रूसविरुद्ध एफ-१६ लडाकु विमान प्रयोग भए वैध निशाना बनाउने पुटिनको घोषणा

मस्को– युक्रेनलाई दिइएको एफ-१६ लडाकु विमान तेस्रो पक्षबाट प्रयोग गरिएमा

गैँडाकोटमा अनलाइनबाट नागरिकता सिफारिस

नवलपुर– नवलपरासी (बर्दघाट–सुस्तापूर्व) स्थित गैँडाकोट नगरपालिकाले अनलाइन प्रणालीबाट नागरिकताको सिफारिस

इलामको उपनिर्वाचनमा रास्वपाले मिलन लिम्बूलाई उठाउने  

काठमाडौं– राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीले इलाम २ को उपनिर्वाचनमा मिलन लिम्बूलाई

बंगलादेशकी पूर्वप्रधानमन्त्री जियाको जेल सजाय थपियो

ढाका– बंगलादेश सरकारले पूर्वप्रधानमन्त्री खालेदा जियाको जेल सजायलाई अर्को छ

सादा पोशाकमा प्रहरी परिचालन नगर्न गृहमन्त्रीको निर्देशन

काठमाडौं– गैर– जिम्मेवार क्रियाकलापमा संलग्न भएको गुनासो आएपछि उपप्रधान एवं